'Non-dualiteit is de oneindige diepte van eenheid’
Douwe Tiemersma over de grenzen tussen 'jij' en 'ik'
Non-dualiteit, wat is dat? Daarover schreef Douwe Tiemersma weer een toegankelijk boek. Non-dualiteit is niet-tweeheid, in het Sanskriet a-dvaita. Dit betekent de afwezigheid van scheidingen. Een manier van leven en een bewustzijn waardoor de wereld - en jezelf - wel eens heel anders kunnen gaan functioneren. Een gesprek.
Door Ewald Wagenaar
In: Koorddanser 26 nr. 261 (maart 2009), pag. 4-5
In verschillende spirituele tradities staat een hoogste bewustzijn aan de oorsprong van alles wat er is. Hiermee verbinding maken en ervaren, erdoor worden geïnspireerd en van daaruit handelen in de eigen omgeving. Dat is voor vele spirituele zoekers de kern van hun queeste. De spirituele richting die zich richt op het non-duale bewustzijn komt voort uit de Aziatische Advaita Vedanta, een traditie die teruggaat op de oude Upanishaden van de 8e-6e eeuw. Actief op dit terrein is Douwe Tiemersma (steenbok, 1945). Een bescheiden man. Vriendelijk, rustig, wijs en prettig in de omgang. Zijn naam duikt op in tal van agenda's in Nederland en België. Je zou hem pleitbezorger kunnen noemen van het non-duale bewustzijn.
Wat is non-dualiteit?
'Het verwijst naar een zijnservaring waarin niets gescheiden is van jezelf. Deze ervaring treedt gemakkelijk op bij ontspanning. Dan verdwijnen de scheidingen tussen jezelf en het andere en de anderen. Iedereen blijkt die ervaring te kennen. Het kan een vaag besef zijn, maar ook een duidelijke visie op de werkelijkheid zonder tweeheid.'
Is non-duaal bewustzijn een truukje?
'Nee het is allereerst een manier van kijken, van zien. Het leren onderscheiden van de verschillende situaties in je leven. Werk, thuis, elders, je bent steeds in een andere werkelijkheid. De eerste stap op de weg van het non-duale bewustzijn is dat je leert kijken naar je eigen situaties zónder daarover vooraf ideeën over die werkelijkheid in te vullen. Zo kun je kijken naar je materiële zaken, maar ook naar je eigen lichaam. Je gaat dan merken dat je naar jezelf zit te kijken en dat je als observator (deels) samenvalt met het object van je waarneming. Na een tijdje ga je ervaren dat jezelf als observator of waarnemer een ruimer bewust-zijn bent dan alleen wat je ziet en ervaart.'
Een voorbeeld?
'Kijk maar 's naar je hand en word je bewust van je situatie. Er is dan een scheiding tussen mijzelf en de hand. De hand is een object, een 'ding' dat ik zie. "Ik zie mijn hand". In deze uitspraak is "ik" het onderwerp en is "mijn hand" het lijdend voorwerp. Met deze instelling kan ik, bijvoorbeeld, een splinter uit mijn hand halen. Er is een scheiding tussen mezelf en de hand en tussen de verschillende delen van de hand. Maar ga nu eens intern je hand ervaren. Ga maar eens tasten met je hand terwijl je je ogen dicht houdt. Stel vast hoe je hand is van binnenuit. Zoek eens naar scheidingen. Zijn er scheidingen? Zit ín je hand een scheiding? Je kunt verschillende plekken onderscheiden, maar je ervaart geen kloof. Zo ervaar je je hele lichaam als één geheel. In je lichamelijke zelf-zijn zit geen scheiding. Dat is een opstap naar de constatering dat het leven één sfeer is van zelf-zijn en waarin geen scheidingen zijn.'
Hoe ver gaat die sfeer van zelf-zijn?
'Probeer zelf maar eens. Begin maar met de innerlijke ervaring van je lichaam. Laat je aandacht naar recht (of links) gaan. Voorbij je huid. Hoever kun je met je aandacht naar opzij gaan zonder dat je gevoel van zelf-zijn wegvalt? Maak daarbij geen cognitief beeld van jezelf, maar blijf in je gevoelsmatige zelf-zijn. Naar voren of achteren, omhoog of omlaag. je stelt dan vast dat je eigen lichamelijke sfeer oneindig is, zo groot als de hele kosmos. Als je helder van binnenuit blijft vaststellen hoe het zit.'
Hoe werkt dat uit in de omgang met anderen?
'Daarvoor heb ik het V-model in mijn boek beschreven. Aan de ene kant is er het object, dat is wat je ziet of ervaart. Op een afstand daarvan is het subject, degene die het object ervaart. Zoals het object 'hand' aan de ene kant staat en het 'ik' dat die hand ziet. Of zoals het 'ik' een ander kan zien of ervaren. Trek nu eens in een schema twee lijntjes naar beneden van het object én van het subject die elkaar in één punt ontmoeten. Dan zie je een V-vorm. In dat ene punt komen object en subject samen. Halverwege die lijntjes op weg naar dat punt is er het moment dat je in jezelf, als subject, weet wat er intern in het object gebeurt. Je bent met je bewustzijn intern aanwezig in het object. Veel objecten zoals je huis en je vrienden, behoren tot je subjectsfeer. De afstand tussen jezelf en de objecten, zoals anderen, wordt steeds kleiner als je je bewuster wordt van jezelf. Het onderscheid tussen "ik" en "jij" vervaagt en wordt steeds meer "wij". Het gevolg hiervan is dat er meer begrip tussen mensen ontstaat. Meer ruimte voor elkaar levert ook meer vreugde en enthousiasme op. Omdat er eenheid wordt ervaren.'
Er is geen tweeheid?
'Nee, er is geen échte scheiding. Er is alleen een "wij" zonder scheiding, eenheid. Probeer te ervaren wat de ander ervaart. Want hoe meer scheiding, des te meer leed er is. De paradox is dat alle mensen dat juist willen vermijden. We willen eenheid maar we ervaren tweeheid.'
Zijn we wel in staat elkaar van binnenuit te begrijpen?
'Jazeker! Mensen zijn niet zo erg verschillend van elkaar en hoe opener je opstelt des te meer begrijp je de ander. Conflicten lossen op door scheidingen te laten verdwijnen. Je kunt alleen maar bij jezelf beginnen. Door nuchter te zien dat we afhankelijk van elkaar zijn. Dat kan alleen maar als we de eenheid als eigen ervaring beleven, niet door deze als paradigma of gedachteconcept te omarmen. Eenheidsbesef is er namelijk ook als de ander het niet wil zien.'
Alles draait om de 'waarnemer' in jezelf?
'Ja. Je hebt een standpunt en een perspectief. Het bewustzijn van jezelf als waarnemer kan groeien. Dan word je je bewuster van een Oneindigheid die groter is dan jezelf. Een soort 'openheid' waarin al je eigen standpunten oplossen. Zelf val je samen met het totaal. Die werkelijkheid is niet in woorden te vatten; het is de Grondeloze Openheid. Naast de non-dualiteit van situaties in het grote geheel van het zijn, is het samengaan van je hoogste zelf (Âtman) en het Grote (Brahman) een tweede betekenis van non-dualiteit.
Heb je zelf ooit zo'n ervaring gehad?
' In de jaren zeventig las ik Wolter Keers en volgde ik bijeenkomsten met Jean Klein, de eersten die de Advaita in ons land brachten. Eind jaren zeventig ging ik naar Nisargadatta Maharaj in Bombay. Ik was in meditatie. Wat er gebeurde is moeilijk in woorden uit te drukken. Als waarnemer zag ik en ervoer ik dat ‘ik’ dood ging. Toen herkende ik me als deel van het Onuitsprekelijke. Subject 'ik' ging samen met object van het Onuitsprekelijke. Er was geen ervaringssituatie meer, ik werd deel van het Oneindige, het Absolute. Zoiets kan de psyche niet creëren, dit was boven-mentaal. Het 'ik' loste op, ik ervoer niet meer. Het ik-besta komt dan los. Daarvoor is vertrouwen nodig; alle ik-projecties verdwijnen. Daarna blijft deze sfeer als het ware open staan en daardoor blijft iedere situatie open. Terwijl verscheidenheid en meningsverschillen blijven bestaan, betekent dit niet dat er grenzen getrokken worden. Er is dan geen afgescheiden ik of ik-handelen. Dan komt het doen-zonder-doen; dingen gebeuren vanzelf omdat het gebeuren moet. Maar niet meer vanuit het ik.'
Dit is de derde betekenis van non-dualiteit?
Dit is het samenvallen van het Onuitsprekelijke en de wereld. De dingen op alle gebieden, waaronder het praktische,worden dan als vanzelf gedaan in een grote openheid. Het is het leven van energieën die stromen; er wordt gedaan zonder dat er iemand achter zit. Er komt van alles in beweging. het meeste geregel eromheen komt voort uit een illusie van ‘ik wil’ en ‘ik denk’. Dat vanzelfgaande kan ook in bedrijven aanwezig zijn waarbij men heel open accepteert dat er komt wat er moet zijn.'
