7-18 ‘I am now really awake’

Jaargang 7 nr. 18 (31 oktober 2006)

Leven zonder geheugen

Soms krijg ik een DVD-opname. van een TV-uitzending, zo ook van een Engelse documentaire over ‘Leven zonder geheugen’. Ook op satsangs komt dit onderwerp aan de orde: een leven waarin de ervaren werkelijkheid niet wordt beheerst door het verleden, waarin elk moment nieuw is. Prachtig dus.
De film gaat over Clive, een musicus die door een hersenvliesontsteking zijn korte-termijn geheugen is kwijtgeraakt. Het verleden bestaat voor hem niet. Alleen bepaalde automatische handelingen zijn bewaard gebleven, maar hij kan niets met het verleden verbinden. Er is geen continuüm van tijd. In zijn dagboek schrijft hij voornamelijk steeds weer dezelfde zin: ‘I am now awake, I am now for the first time really awake’, enzovoort in een eindeloze herhaling. De vorige zinnen schrapt hij door, omdat die onzin voor hem zijn. Elk ogenblik wordt hij voor het eerst wakker.
De meest opmerkelijke ervaring van Clive is niet zo vreemd: het wegvallen van het verleden en het open en nieuw zijn van elk moment waarop er zich iets aandient. Iedereen die zich kan ontspannen of die met een open aandacht iets kan doen, heeft regelmatig zulke ervaringen. Hoe meer er een actueel bewustzijn is, des te duidelijker ze zijn. Kinderen ontdekken steeds iets nieuws (ook in het oude) en dat vermogen is bij volwassenen niet afwezig. Natuurlijk, hier en bij Clive, is het geheugen niet volledig weggevallen. Als dit ook op lichamelijk vlak het geval zou zijn, zou je nog hulpelozer zijn dan een pasgeboren baby. Toch kan er kennis zijn van deze en andere situaties met verschillende vormen van ‘geheugenverlies’. Gelukkig speelt niet het hele verleden voordurend door in het bewustzijn. Dat zou trouwens ook onmogelijk zijn. Gelukkig hoeft het nieuwe niet volledig ingekaderd te worden in de aangeleerde kennis.
Deze afsluitende inkadering hoeft niet op te treden, ook al gaat de herkenning van de dingen als bepaalde dingen met een naam door. Een zeker patroon kan er blijven, terwijl er ook de vrijheid is van zelf-zijn. Het herkennen en het niet-herkennen gaan vanzelf door in een bepaald gebied, terwijl het omvattende zijn/zelf-zijn alleen openheid blijft. De dimensie van het steeds nieuwe, de steeds nieuwe schepping uit het niets, is er, zodra zich iets toont. Eventueel kan er op een bepaald niveau dan een herkenning en verwoording plaatsvinden, maar zij blijven open en relatief, betrokken op een bepaald terrein. Er is geen vastzetten van de verschijnselen, niet vanuit het verleden, niet vanuit een ik. Er is geen vastzetten van zelf-zijn in een ik. Het wonder blijft steeds voorop staan: dat er iets is.
De tragiek van Clive is dat hij vast blijft zitten aan een notie van een beperkt ik en het daarom erg vindt dat hij niemand en niets herkent. ‘Ik weet hoe het voelt om dood te zijn,’ zegt hij. Hij had een periode van grote verwarring en angst. Dat is vergelijkbaar met het proces van verdergaande dementering. Als dit volledig is, is er voor de mensen geen probleem, in tegendeel, zij zijn vrij van de bepalingen vanuit een verleden. Het punt is dat dat is ook mogelijk is vanuit het grote zijn-bewust-zijn, het wetend-zijn van herkennen en niet-herkennen, en van bewustzijn en het absolute met alleen een potentieel bewustzijn.