Pranayama bespreking Tijdsch. v. Yoga

In: Tijdschrift voor Yoga 2003 nr. 4, p. 123-124

Douwe Tiemersma
Pranayama. Adem en levensenergie kennen, ontplooien, loslaten
Advaita Centrum, 20O3


Douwe Tiemersma heeft een uiterst praktisch boek over pranayama geschreven. Het boek is voortgekomen uit een cursus pranayama voor yoga-docenten. Het is daarom ook een beproefd boek waarvan men zeker resultaat mag verwachten Dit boek mag een evolutieproduct worden genoemd. De oefeningen zijn meerdere malen door verschillende mensen uitgevoerd en op grond daarvan bijgesteld. Hoewel de auteur stelt dat voor het lezen enige ervaring met yoga wordt verondersteld, geldt dit volgens mij niet voor de eerste drie delen. Pas in hoofdstuk 4 “Pranayama beoefenen", komen specifieke technieken aan de orde. Door de uitweidingen over het materiële en het energetische lichaam komt dit boek naar mijn idee wat langzaam op gang. Voor de lezer die onbekend is met deze materie zijn het echter toegankelijke en waardevolle introducties. Dit boek is daarom geschikt voor een breed lezerspubliek.
Mijn eigen houvast voor pranayama is een compact boekje van Gérard Blitz (Der Yogaweg des Patanjali; ein Leitfaden für Übende und Lehrende). Volgens Blitz vloeit pranayama op een natuurlijke manier voort uit het beoefenen van asana's. Er ontstaat als het ware een verlangen naar pranayama. Met zijn boek heeft Tiemersma dit verlangen, dat veel yogabeoefenaars vroeg of laat voelen opkomen, willen beantwoorden. Mensen die het willen gaan gebruiken doen er bijgevolg goed aan zich af te vragen of ze die natuurlijke behoefte aan pranayama ervaren. Om dit het juiste boek op het juiste moment te laten zijn, wordt een bepaalde houding en discipline van de beoefenaar verondersteld. Tiemersma besteedt zelfs een geheel hoofdstuk (hoofdstuk 4) aan de juiste instelling en motivatie van de beoefenaar. Op een mogelijke valkuil, namelijk een eenzijdige focus op de ademhalingstechnieken, anticipeert Tiemersma door in het begin duidelijk te stellen dat pranayama onderdeel is van een streven naar het "Hoogste". Hij besteedt daarom aandacht aan de yama's en niyama's en gaat ook in op het reinigen van het lichaam en de ademhalingsorganen.
Over het nut van pranayama bestaat er geen misverstand. Zowel Blitz als Tiemersma benadrukken dat pranayama voorkomt dat energie (prana) verstrooid raakt en daarmee wordt verspild. Tiemersma kiest voor een ervaringsgerichte benadering en legt veel nadruk op het bewust ervaren van specifieke effecten. In een cursus heeft een leraar de mogelijkheid nuanceringen aan te brengen en de instructies met tussenpozen te geven. In dit boek heeft
Tiemersma zorgvuldige bewoordingen gekozen. Soms vond ik de oefeningen echter enigszins sturend wat betreft het verwoorden van de eventuele effecten. Ook bepaalde uitspraken vielen mij op "Eenheid met zo'n Îsvara betekent een eenwording met dat hogere" (blz. 44 ) is voor mij niet in overeenstemming met de wijze waarop Patanjali hierover spreekt. Immers, het gaat hier niet om de eenheid met, maar om de totale overgave aan Ísvara (sutra l.23), die het mogelijk maakt de staal van yoga direct te bereiken. 
De cursorische opbouw van dit boek wekt vertrouwen. Je wordt als het ware aan de hand meegenomen en er ontstaat daardoor een persoonlijk ontwikkelingspad De hoofdstukken zijn kort waardoor je gemakkelijk een afgerond gevoel overhoudt na het lezen en oefenen. Een dergelijke opbouw heeft als nadeel dat je wat moeilijker zaken kunt terug vinden. Het boek bevat veel informatie, maar die is nogal verspreid Ik mis verder een systematische introductie van de belangrijkste begrippen. Dit laatste wordt aardig opgevangen door het verklarende register, maar daarmee krijg je geen overzicht van het achterliggende filosofisch systeem. Meer illustraties zouden dit boek nog toegankelijker en aantrekkelijker maken De locatie van de verschillende soorten prana’s bijvoorbeeld wordt nu wel beschreven, maar zouden in een figuur geïllustreerd kunnen worden. Daardoor ontwikkelt de visueel ingestelde lezer sneller een goed beeld.
Terugblikkend is voor mij hoofdstuk 16 een sleutelhoofdstuk. Hierin stelt Tiemersma dat de adem vooral de ruimte moet krijgen, hetgeen een proces van loslaten veronderstelt. Pranayama maakt vrij, maar daarvoor moet je ook durven loslaten en je overgeven aan het werk van de energieën. In het laatste hoofdstuk (27) culmineert deze zienswijze in de opvatting dat de energieën het leven vormen. Vanuit dat perspectief kunnen we stellen dat de pranayama-ademhaling voorafgaat aan de gewone ademhaling. Pranayama ontsluiert en brengt je terug in wat Tiemersma aanduidt als een toestand van oorspronkelijke openheid. Pranayama-beoefening is echter niet alleen op de lange termijn gericht, maar werkt vanaf het begin door in alle aspecten van het (dagelijks) leven en de asana’s die je beoefent. Het laatste deel van dit boek is daaraan geheel gewijd. Tijdens het bestuderen en oefenen krijg je het gevoel een doorleefd boek in handen te hebben. Aan bijna alles is gedacht. Met dit boek kunt u uw eigen pranayama-programma initiëren én verdiepen.

Marc Coenders, Hilversum