1 - Woord Vooraf

In: InZicht 2 nr.2 (2000), 3

Douwe Tiemersma

Psychologie is geen heilsleer, psychotherapie geen weg naar verlichting. Toch is er een interne relatie en is er een overlap. Deze zijn er op het terrein van de psychologie voor zover zij naar het transpersoonlijke verwijst en in de psychotherapie die spiritueel wil zijn. Anderzijds zijn er de aanwijzingen en oefeningen van de spirituele leraar op het mentale vlak in psychologische bewoordingen. Zelfonderzoek vindt vooral plaats op het niveau van het eigen lichamelijk en geestelijk functioneren in de wereld, waardoor het psychologische inzicht wordt vergroot. Radicaal zelfonderzoek verschuift de blik steeds verder naar het centrum van zelfzijn, tot in een grensgebied waar alles door elkaar gaat lopen. Dan kan er een doorbraak plaatsvinden, waarin het zelfzijn wordt bevrijd van alle psychische structuren inclusief de denkbeelden daarover (zie 'Wat is radicaal zelfonderzoek', InZicht 1999 nr. 1). Over dit overgangsgebied en over het bevrijde zelfzijn kan geen enkele psychologie iets zeggen. Haar gebied ligt daar waar structuren van ervaren en kennen in kaart kunnen worden gebracht. De verlichte 'staat' is echter niet een toestand van de psyche en kan principieel niet onder woorden worden gebracht. De overgang heeft een open einde zonder te definiëren doel. Er zijn daarbij dus ook geen middelen en daarom valt ze niet onder de psychotherapie. Alleen voor zover er een functioneren en communiceren op het niveau van het praktische leven is, kan er een psychologische taal en praktijk zijn. Daar kunnen ze spiritueel gericht of Zijnsgeoriënteerd zijn, maar het Zijn is geen object van de psychologie of werkterrein van de psychotherapie. Deze disciplines zijn slechts mogelijk op grond van het Zijn. In het grensgebied blijken bij een authentieke leraar niet de woorden te werken, maar de manifestatie of resonantie van het Open-zijn zelf. Deze werkzaamheid is, als een bevrijdende bewustwording, een gebeuren zonder middelen.

In dit nummer van InZicht wordt de relatie tussen psychologie/psychotherapie en bevrijding nader onderzocht. Eerst komen enkele psychologische technieken aan de orde die behulpzaam willen zijn op een weg naar bevrijding. Opvallend is dat daarbij veel elementen uit tradities van bevrijdingswegen voorkomen. Dat is niet erg, maar wanneer het bezit van deze methoden wordt geclaimd met een eigen naamgeving en, als bij Transcendente Meditatie en Avatar, met een 'registered trademark' is dit tegenstrijdig met de intentie van bevrijding. Als je bevrijd bent is er geen sprake van het claimen van auteursrecht op de bevrijdende kennis. Toch willen we aan deze methoden aandacht besteden, omdat zij van oudsher hun waarde hebben bewezen. We beginnen met Het WerkTM van Byron Katie, waarin beoordelingen worden omgedraaid. In het madhyamaka boeddhisme en in de advaita vedanta is dit een veelgebruikt middel om de eenzijdigheid van oordelen te verbreken en openheid te laten ontstaan. De stelling die men poneert, wordt omgedraaid: wat waar en onwaar is komt op losse schroeven te staan. Bij Hans Knibbe zijn er drie benaderingswijzen, waarvan de derde de zijnsoriëntatie is. Nadat eerst het loslaten van de conditioneringen (de val) en de realisatie van pure kwaliteiten (de creatie) aan de orde zijn geweest, is er de gerichtheid op het laten zijn zoals alles is. Ook Lenie van Schie, die veel elementen van Almaas overneemt, begint met de vastgezette gedrags- en gevoelspatronen om in de richting te gaan van de 'Diamanten Parel', de 'Essentie' of 'Primaire Persoonlijkheid'. Frances Vaugham ziet net als de hierboven genoemde mensen geen duidelijke grens tussen oosterse spiritualiteit en therapeutische transpersoonlijke psychologie. Toch maakt ze onderscheid tussen transpersoonlijke psychologie als een nuttig hulpmiddel en het uiteindelijke onderricht. Han de Wit stelt het onderscheid scherp, door zeggen dat de boeddhistische heilsweg gericht is op het opheffen van het 'existentiële lijden' waarmee alle mensen mee te maken krijgen en dat de psychotherapie gericht is op het opheffen van het 'neurotische lijden' dat door het verzet tegen het existentiële lijden ontstaat.

In het vorige nummer van InZicht hebt u kennis kunnen nemen van de afwijzing van elk systeem door Krishnamurti, Keers en anderen. Wanneer het om het uiteindelijke gaat, is er geen psychologie voorhanden die de gebeurtenissen en situatie kan beschrijven en geen psychotherapie die kan helpen. Dit primaat van de onherleidbare verwerkelijking of verlichting wordt in de stukken van Philip Renard, van Hans Laurentius en van mijzelf benadrukt. Elk ziet op een eigen wijze een rol voor de psychologie en psychotherapie, bijvoorbeeld bij Renard vooral na de zelfverwerkelijking, maar deze rol is beperkt. Het gaat vooral om de directe herkenning, het loslaten zonder middelen.

Het volgende nummer van InZicht zal een geheel van bijdragen zijn die we al langer hebben liggen, zonder overkoepelend thema. Daarna komt er aflevering met als thema Mededogen.

Zoals de meeste lezers inmiddels zullen weten, is onze uitgeverij Altamira samengegaan met Gottmer en vormt hierbinnen de nieuwe combinatie Altamira-Becht. De toekomst van InZicht is bij deze uitgeverij nog niet geheel duidelijk, maar voorlopig zult u niet zonder InZicht door het leven hoeven gaan.