2 - Empathie en non-dualiteit- een verkenning

Lars Overhaus

Inleiding
Het is voor mij belangrijk om een relatie te vinden tussen dit thema van de werkgroep en ‘de samenleving’. Het zou voor de hand liggen om ‘empathie’, binnen onze werkgroep een bepaalde betekenis toe te kennen waarover wij als ‘incrowd’ overeenstemming hebben en de rest van de samenleving vervolgens niet weet waar we het over hebben. Daarmee maak ik het me tegelijk niet gemakkelijk, omdat er in onze samenleving totaal geen overeenstemming lijkt te zijn over de betekenis van het woord; ‘empathie’.

Wat is empathie, wat is het niet?
Ik vind het een lastig begrip; empathie en daar ben ik niet alleen in. Als je ‘empathisch’ googeld, dan krijg je de meest vreemde interpretaties voorgeschoteld. Een duidelijke overeenkomst is dat ‘empathie’ altijd in een context staat waarin ‘een relatie tot de ander’ bestaat.
Volgens Van Dale: het zich inleven in de belevingswereld van anderen, het zich kunnen verplaatsen in de gevoelens of de gedachtegang van een ander.

Wordt er geacteerd vanuit een ‘ik’ die helmaal meefietst in/op het gevoel van de ander? Een soort buurvrouw die mee zit te snotteren over een zojuist overleden cavia, en zich volledig identificeert met deze rouwproblematiek? Of, is er een openheid waarin er ruimte is voor de ander waarin/waarbij de ander - in liefde- er volledig kan laten zijn wat er is, zonder dat er ook maar enigszins sprake is van een beperkende identificatie.

Wat is openheid?
Hoe werkt die concreet? Openheid is de afwezigheid van een ‘ik’.
Een ‘ikje’ dat aan elkaar hangt van beperkende overtuigingen is dan niet aanwezig, of speelt in ieder geval geen rol van betekenis. In die openheid kan er ontstaan wat past en kan ‘de ander’ opgenomen worden. Belangrijk hierbij is dat de ‘openheid en ruimte’ echt ‘ikloos’ is, en dus niet los gezien wordt van ‘echte liefde’.
Echte liefde is onbaatzuchtig, zonder er iets voor terug te verlangen (‘ikloos’ dus). Als de ‘openheid’ echt ‘ikloos’ is, dan is zit deze liefde er automatisch in. Maar als dit niet zo is, – zit er nog een ‘ikje’ in en is de openheid en de ruimte die je de ander biedt niet zo veel waard. Dan wordt het een ‘kunstje’, een ‘kunstje’ wat het ‘ik’ toepast. Dan zit je in openheid en ruimte, zonder liefde als cliënt nog alleen.
In echte openheid en liefde wordt de cliënt opgenomen en dan zal er kunnen zijn wat er is.

Is empathie en openheid een methode?
Openheid is een methode zolang er een ‘ik’ is. Maar, ik zou dan liever spreken over een methode om tot een grondhouding te komen. Dit staat los van de methode die toegepast wordt in relatie met de cliënt.
Openheid en ‘ik’ zijn omgekeerd evenredig aan elkaar. Hoe meer openheid en ruimte er is, hoe minder ‘ik’ er is. Hoe meer ‘ik’ er is, hoe minder openheid en ruimte er is.
Een methode en het eventueel toepassen van een methode is rechtevenredig met het ‘ik’, en omgekeerd evenredig met de openheid. Dus hoe meer er geacteerd wordt vanuit een ‘ik’, hoe meer je kan spreken over een ‘methode toepassen’. Maar deze methode pas je toe om tot de grondhouding te komen. En omgekeerd; hoe meer er openheid is; hoe minder je kunt spreken over een ‘methode toepassen’. Als er in deze context al een methode zou zijn, begint deze bij jezelf - een methode om een grondhouding tot stand te brengen, de ‘grondhouding’ van ‘ruimte en openheid’ waar geen ‘ik’ in zit.

Er zal ook inhoudelijke kennis moeten zijn over de problematiek en de eventueel toe te passen methode in relatie met de cliënt. Je zou dan kunnen zeggen dat er vanuit ‘openheid en ruimte’ een methode wordt toegepast. Er is dan niet een ‘ik’ die een methode toepast en constant aan het duwen en trekken is om de cliënt die kant op te krijgen die het ‘ik’ wil. Vanuit openheid komt dan vanzelf dat wat past bovendrijven.
Met andere woorden: er zijn twee basisvoorwaarden waardoor het contact met de cliënt succesvol kan zijn:
a) een goede grondhouding: liefdevolle openheid en ruimte;
b) inhoudelijke kennis over de problematiek, theorieën, methodes en diagnoses in relatie tot de cliënt.
Vanuit de goede grondhouding wordt dan een methode vanzelf toegepast.

Hoe ga je om met diagnoses en theorieën?
Diagnoses en theorieën leer je en laat je vervolgens weer los. Het lijkt dus alsof je er niets mee doet.
In de openheid is er ook niemand meer die het toe zou kunnen passen. Het is zoals met autorijden; je leert schakelen, koppelen, gas geven remmen, sturen enz. en vervolgens laat je al het geleerde gaande weg weer los. Als het goed is, gebeurt het bij het autorijden dan allemaal vanzelf en is er niemand die iets doet. Juist als er een ‘ik’ is die autorijdt, zie je de kramp tevoorschijn komen en gaat het mis.
Zo is het ook bij diagnoses en theorieën; je leert ze en vervolgens laat je ze los. Als het goed is, gaat alles dan vanzelf. Juist als er een ‘ik’ is die met diagnoses en theorieën aan de gang is, zie je de kramp tevoorschijn komen.

Tot slot
Het viel me op dat ik bij nalezing van dit stukje steeds meer moeite kreeg met het woord ‘cliënt’. Misschien omdat er een soort ‘ongelijkheid’ in schuilt?

Tijdens het zoeken op internet kwam ik ‘de presentietheorie’ http://www.presentie.nl tegen.
Ik ben mij steeds meer verwant gaan voelen met deze club omdat zij - vanuit hun context - met precies dezelfde vragen worstelen als ik. In al die vragen schuilt een enorme paradox.
Met name de vraag; ‘is het een methode?’ blijkt een zeer lastige te zijn.
Wat voor mij ook veel verwantschap schept is dat de ‘presentiebeoefenaren’ ook proberen om woorden te geven aan hun ‘weten’ en ook aansluiting proberen te vinden met de samenleving.