2 - Helen- Non-dualiteit in de behandelrelatie

Reactie op de inleidingen van Pia en Willem door Douwe Tiemersma
op de bijeenkomst van de Projectgroep Psychotherapie op 28 september 2007


Allereerst moet ik zeggen dat het twee erg mooie bijdragen zijn. Ze zijn heel duidelijk, goed geformuleerd. Dat is natuurlijk erg belangrijk. Juist als de formulering zo helder en duidelijk is, dan zie je ook dat het heel vanzelfsprekend is. Dus ik hoef er niet zo veel meer aan toe te voegen. Misschien nog een paar dingen.

Heling vanuit een groter geheel
In de behandelingssituatie gaat het om de heling van een energetisch veld waarin iets mis is. Op emotioneel, mentaal of ook fysiek vlak kunnen allerlei energieën worden tegengehouden, er kunnen verkrampingen in zitten, de ene energie kan tegen de ander in werken. Dan is er een intern conflict, bijvoorbeeld bij opgekropte en losgelaten agressie, dwanggedachten, enzovoort. Er is dan een energetische dualiteit. Bij de heling keren dus de energieën terug tot een harmonische sfeer. Harmonisch betekent dat er geen verwrongen onderdelen in het geheel zitten, dat er geen interne tweeheid meer is. Het gaat dus werkelijk om heel maken, dus om een groter geheel, om non-dualiteit in dat geheel.
Hoe kunnen die energieën die niet goed zitten, tot een goede situatie terugkeren? Dat is alleen mogelijk als er al een groter geheel is, als er een grotere ruimte is waarin die energieën de ruimte hebben om zich uit te werken. De energieën die vast zitten of sterk geconcentreerd rondwaren, gaan dan oplossen, zodat er weer een natuurlijke situatie ontstaat. Dan hebben we het inderdaad over ontspanning en over ruimte geven. Dus, de functie van de hulpverlener is: aanwezig zijn op een zo open mogelijke wijze, waardoor de energieën die problemen geven de ruimte krijgen om tot harmonie terug te keren.
Wanneer de hulpverlener aanwezig is in openheid, diepe openheid, non-dualiteit, gaat de ander daar iets van merken. Dan krijgen ook op het meer voorbewuste niveau de verkeerd zittende energieën de ruimte. De hulpverlener biedt een ruimte van liefde en ontspanning aan. Dan gaat bij de ander alles oplossen wat vastzit en beperkt, zodat er geen spanningen, geen weerstanden, geen verkrampingen meer zijn.
Dit is natuurlijk een totaal andere visie dan de heersende, zoals die vaak in de gezondheidszorg aanwezig is. Er is een object-diagnose en dan een therapie met chemische of gedragsmiddelen. De situatie wordt als een somatische en mechanische kwestie geconstrueerd. Natuurlijk, in een acute situatie ligt het wat anders, maar wanneer het om heling gaat dan is het aanbieden van die grotere ruimte het enige wat werkt.

Heling vanuit herkenning van het geheel
Bij mensen die enigszins tot inzicht kunnen komen, kan de hulpverlener wijzen op het eigen weten en inzcht: ga hier eens naar kijken, ga daar eens naar kijken, je hebt een veel grotere kennis dan je zelf bewust bent. Je hebt weet van jezelf als ontspanning, als ruimte, als openheid. Ga maar kijken, ga maar mee. Dat is gericht op het verkrijgen van een stuk zelfkennis, zowel in de beperkte als in de onbeperkte zin: van wat je niet bent en wat je wel bent. Je bent al lang die ongescheiden heelheid.
Zo gaat het natuurlijk ook op de Advaitaweg. Eerst komt het aanbieden van de ruimte. Dat blijft als eerste staan, zowel in de therapeutische situatie als bij de spirituele advaitaweg. Dus in die zin kun je zeggen dat het steeds om hetzelfde gaat, in welke setting je ook werkt.

Op deze weg van inzicht moeten, zoals Pia zei, de mensen wel willen. Bij mensen waar Willem mee werkt, ligt het wat anders. Maar, je ziet ook bij hen dat, zelfs wanneer ze daar helemaal geen idee van hebben, het wel werkzaam is. Dus ook bij die mensen die niet willen is er wel een werking van de openheid.

Wanneer mensen met allerlei verhalen komen, is het belangrijk, zoals Pia terecht opmerkt, dat je niet ingaat op al die verhalen. Dat is ook zo bij Willem: je gaat niet reageren op hetzelfde niveau als dat van de acties van de mensen. Dan gaat het op hetzelfde niveau door van actie naar reactie. Het gaat om de aanwezigheid van heel iets anders: het totale open zijn, de non-dualiteit. Die is op een goede manier werkzaam. Wat dan verder praktisch gedaan wordt kun je totaal open laten.

Verlangen, geluk
Willem sprak over het herkennen van alle handelingen van mensen – ook de onbewuste acties – als een verlangen naar non-dualiteit. Ja, je kunt inderdaad zeggen dat alle gedrag is gericht op non-dualiteit. Je kunt ook zeggen: alle mensen willen gelukkig worden. Alles wat we doen heeft daarmee te maken.
Vraag; dus ook het niet willen?
Ook het niet willen. In die toestand denken mensen dat ze daar gelukkiger mee zijn dan wanneer ze wel zouden willen. Alleen, je ziet dan dat ze wat ongelukkige keuzes maken. Dat is dan het probleem. In elke handeling wordt een grens verlegd. En als ze niet over een bepaalde grens heen durven te gaan, denken ze dat ze door in de beperking te blijven gelukkiger zijn. Je ziet dan dat ze, door hun verleden en allerlei oogkleppen, allerlei dingen doen die het geluk niet werkelijk dichterbij brengt. Als je dat herkent als hulpverlener, kun je iemand in die zin ook accepteren. Natuurlijk, iedereen is op zoek naar geluk en vindt in die non-dualiteit de hoogste waarde. In die zin kun je de ander, ook al is zijn gedrag onbegrijpelijk of leedveroorzakend, accepteren. De ander voelt dan ook: in mijn diepste zijn ben ik geaccepteerd. In de ruimte van acceptatie komen er nieuwe mogelijkheden. In die ruimte kunnen de energieën zich ontspannen tot een harmonischer situatie. In ieder geval is dat de beste situatie.

Loslaten van het systeem van krachten
Wanneer agressie wordt geblokkeerd door repressie, ontstaat er nog meer agressie zowel naar buiten als naar binnen. Daardoor ontstaan allerlei verkrampte en verwrongen toestanden. Het agressieve gedrag is het resultaat van alle krachten die werkzaam zijn. In het boeddhisme heb je de leer van het afhankelijke ontstaan. Het agressieve gedrag is de resultante van allerlei krachten van oorzaak en gevolg. Op dat niveau worden vaak oplossingen bedacht en daarom werken die niet echt. Dat zie je overal gebeuren, ook in de politiek en bij sociale krachten die tegen elkaar ingaan. In Indiase termen gaat het om de karmische krachten die de kringloop van oorzaak en gevolg laten voortbestaan. Op dat niveau is geen oplossing te vinden. De oplossing komt van een hoger niveau en die is er als die karmische cirkel werkelijk doorbroken wordt. Dat is de traditionele definitie van moksha, de bevrijding, de verlichting. De enige mogelijkheid van bevrijding is die kringloop doorbreken. Op de spirituele weg kun je denken ‘ik moet maar flink mijn best doen om de non-dualiteit te bereiken’, maar zo werkt het niet. Je blijft dan hangen in die cirkel van oorzaak en gevolg. Deze doorbreken betekent dat het totale systeem wordt losgelaten. In die vrijheid is er een totaal nieuwe situatie. Anderen gaan dit dan ook herkennen bij zichzelf. Je herkent jezelf in en als de ander.
Wanneer er over compassie, mededogen wordt gesproken, is er vaak de voorstelling dat je op de rand van het nirvana staat en van daaruit het lijden van de wereld ziet zodat er compassie ontstaat. Eigenlijk is er iets veel diepers aan de hand: je bent al die anderen ook. Dat is geen afstandelijke compassie; je bent hen ook zelf. Dan is er direct de oneindige ruimte van zelf-zijn ook voor de ander. Die heelt.