H.J. Witteveen, Soefisme en economie

{module management menu}

Ankh-Hermes, Deventer 2001, 170 blz.

Voorwoord
Soefisme en economie zijn twee verschillende aspecten van het leven. We hebben de eenheid in onze cultuur verloren. Het Universele Soefisme zegt dat we die eenheid kunnen herstellen, en reikt daartoe een nieuw spiritueel wereldbeeld aan. De bron van deze eenheid is de Goddelijke Geest die we allen in ons dragen.
Dit boek heeft een tweeledig doel - voor spirituele mensen: laten zien hoe actief te zijn in de materiële wereld en toch trouw blijven en afgestemd blijven op de goddelijke geest; voor managers: het aanwijzen van de spiritualiteit waar ze behoefte aan hebben.

Inleiding
Economie en soefisme komen samen in het leven. Het innerlijke licht kan de wereldse activiteiten motiveren en kan erdoor schijnen. Dit heeft volgende voordelen:
- evenwicht bewaren bij grote activiteit en verantwoordelijkheid;
- gemakkelijker combineren van volledige concentratie op het werk en bewaren van afstand;
- je kan gemakkelijker alles vanuit het standpunt van de ander bekijken en daardoor bruggen bouwen.
Het kapitalisme wordt machtiger dan de godsdienst. Dit brengt het goed functioneren van de samenleving in gevaar. Daarom is er nood aan een nieuwe spirituele inspiratie (het hart moet geraakt worden).

1. De ontwikkeling van ons wereldbeeld

Het oude wereldbeeld: de mens voelt zich deel van de natuur.

Het religieuze wereldbeeld
De mens is door het denken losgekomen van de natuur, maar heeft toch nog een groot verlangen tot contact met het alles doordringende wezen. Profeten die wel nog contact hebben zijn tussenpersoon. De waarheid wordt vertaald naar stelsels en regels die begrepen worden door enkelen. De meeste mensen luisteren naar die enkelen. Zo functioneren de grote godsdiensten.

Conflict religie - wetenschap
Het westerse denken richt zich op de uiterlijke wereld. De inquisitie kan de vrijheid op vlak van wetenschap, ethiek, kunst en politiek niet tegenhouden. De eenheid van het wereldbeeld wordt vernietigd. Het algemene wereldbeeld wordt zeer materialistisch (geconditioneerd door wetenschap en nutsstreven). Er is een leegte in het hart, door een gebrek aan idealisme.

Op zoek naar een nieuw omvattend wereldbeeld
Terugkeer naar het uitgangspunt van het menselijk bewustzijn. Het belang van de directe mystieke ervaring. Deze mystieke ervaring moet het kernbeeld zijn. De wetenschap moet ook mystieke ervaringen serieus nemen. De moderne wetenschap in natuurkunde en psyche ondersteunt een meer open wereldbeeld. De religie moet van dogma naar ervaring gaan. Probleem: de verlichting is buiten het bereik van de grote meerderheid van de mensheid.

2. Religie en economie

Nut van gecorrigeerde markteconomie. Er is internationale coördinatie nodig (om concurrentievervalsing tegen te gaan). In de derde wereld moet de informele economie ingeschakeld worden in de nationale wetten.
Het kapitalisme dat succes heeft omdat het het streven naar materieel gewin zo goed gebruikt, geeft tegelijkertijd een krachtige impuls aan materialistische en egoïstische neigingen.
Het negatieve effect van het huidige economische systeem op godsdienst en spiritualiteit is een heel ernstig gevolg dat de voordelen van toenemende materiële welvaart in de schaduw kan stellen. Dit effect kan zelfs, door de aantasting van de bereidheid samen te werken en van het vertrouwen, het kapitalistische systeem zelf bedreigen.
Nieuwe zoektocht naar spiritualiteit: de soefisme-boodschap. Het pad van bereiking: een doel nastreven is goed, het leidt vanzelf naar een hoger doel. Belang van wil, zelfdiscipline en vastberadenheid. Belang evenwichten impuls-zelfbeheersing en macht-kennis.

3. Actie en meditatie

De behoefte aan contact met de goddelijke geest
Wat zou er gebeuren in de economie, als veel mensen een wereldbeeld hebben waarin contact met god centraal staat? Hoe kunnen we in de huidige wereld dit contact bevorderen? De mystieke ervaring komt als onze ziel, het zuivere bewustzijn in ons, niet meer beperkt wordt door de beperkingen van onze persoonlijkheid.

Voorwaarden voor geestelijke groei
Een gids en ontleren.

Vereisten voor het uiterlijke leven: harmonie en evenwicht
De actie moet als doel hebben harmonie te scheppen. We moeten leren weerstand te bieden aan verstorende invloeden waar we in het leven mee te maken krijgen. We moeten de volgende evenwichten nastreven: hoofd-hart, macht-wijsheid, activiteit-rust, wijsheid-onschuld, vriendelijkheid-kracht, oprechtheid-zachtheid, zelfdiscipline-spontaniteit, ruimhartigheid-geestelijke economie.

Kunnen spiritualiteit en wereldlijk succes samengaan?
Zware verantwoordelijkheid noodzaakt meditatie. Eigen doel nastreven en ontleren gaan samen. Vriendelijkheid en vastbeslotenheid gaan samen.

Hoe het innerlijke leven kan helpen doelen in het uiterlijke leven te bereiken
evenwichten (zie boven)
vertrouwen en geduld
concentratie
inspiratie (geleid worden)
onthechting
normen en waarden, die zo noodzakelijk zijn voor economie en maatschappij, komen vanzelf tot bloei.

4. Spiritualisering van de economie

Effecten van geestelijke afstemming op de maatschappij: een geestelijk ideaal zoals dit verhindert dat de mensen verstrikt raken in de ideeën, de positie en de macht die ze hebben opgebouwd. Deze motivatie werkt geleidelijk en op natuurlijke wijze door op de volgende terreinen:

a. Management en privé-ondernemingen
Bedrijfsleiders scheppen door het nakomen van hun verplichtingen een harmonisch klimaat in hun bedrijf. Ze delegeren meer verantwoordelijkheid. Ze stimuleren een echte dialoog. Ze houden rekening met milieuaspecten. Ze houden rekening met andere belanghebbenden dan de aandeelhouders. Ze hebben inspiratie om nieuwe ideeën te ontwikkelen die leiden tot een harmonische en duurzame vooruitgang. Dit alles bevordert de geestelijke groei. Een beter evenwicht tussen activiteit en ontspanning. Evenwicht hoofd en hart: contacten met collega’s werknemers zijn diepgaander en levendiger. De organisatie wordt een plek waar het goed werken is. Een gemotiveerd personeelsbestand dat in harmonie is met de doelstellingen en het sociale doel van de organisatie en dat ruimte krijgt om zijn eigen ideeën en initiatieven uit te werken, kan op langere termijn de winst ten goede komen.

b. Individuen en pressiegroepen
Elkaar goed doen, zonder hebzucht en jaloezie. Consumentisme verzwakt (minder werk, meer vrije tijd, kan leiden tot vermindering groei in de industrielanden). Kleinschalige hulp aan ontwikkelingslanden.

c. De overheid
handhaven van de concurrentie
anticyclisch beleid
herverdeling, sociale zekerheid, ontwikkelingshulp
milieu
internationale coördinatie i.v.m. milieumaatregelen, belastingsmaatregelen.
onderwijs (universele spiritualiteit, zelfdiscipline, empathie), opwaardering leraar.
reclame (belasting op reclameuitgaven)

5. De godsdienst van het hart

Het échte begin van de innerlijke reis.
Als de wereldse ambitie en de diepe verlangens vervuld zijn, dan wordt de innerlijke wereld het centrale doel.

De geschiedenis van god
het antropomorfe beeld van god wordt onhoudbaar;
god van de filosofen;
god van de mystici: onbereikbaar voor de meeste mensen. Daarom: pad van religieuze ontwikkeling: persoonlijke relatie met god, eigen godsideaal scheppen, god als stapsteen naar zelfverwerkelijking.

De benadering van het universele soefisme

Het persoonlijke en het abstracte godsideaal

Het probleem van het kwaad
We kunnen beginnen door die illusie van identificatie met ons lichaam, ons denkvermogen en ons hart heen te zien, als we inzien dat ons werkelijke wezen, onze ziel, onbegrensd en goddelijk is.
Beheersing en overwinning van ons valse ego. Dan kan de goddelijke bron van liefde gaan stromen.

De mannelijke en vrouwelijke aspecten van god

Een levende relatie met God
Loskomen van identificatie met lichaam en psyche, losmaken van de banden met de uiterlijke wereld. Hij die zijn beperkte zelf heeft verloren, hij is het die de hoge tegenwoordigheid heeft bereikt.


Johan Witteveen was Minister van Financiën in Nederland en Managing Director van het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Hij houdt zich al zijn hele leven intensief bezig met het Soefisme.


Bespreking

De wereld, en dus ook de arbeidsomgeving, zou veel harmonischer zijn als meer mensen weet hadden van de Openheid. Deze overtuiging die bij heel wat mensen leeft wordt in dit boek betrekkelijk gedetailleerd uitgewerkt. Dit is een grote verdienste. Het boek geeft dan ook moed en vertrouwen om steeds weer opnieuw te leven vanuit de Openheid of zich steeds weer te wenden naar de Openheid. Vooral in het hoofdstuk over de spiritualisering van de economie wijst hij op hoopvolle perspectieven en geeft hij concrete aanwijzingen die behulpzaam kunnen zijn.

Johan Witteveen is ervan overtuigd dat het goede uiteindelijk voortkomt uit de mystieke eenheidservaring, het loslaten van de identificatie met het lichaam, het denken en het voelen. Maar hij is er tevens van overtuigd dat dit loslaten slechts weggelegd is voor een kleine minderheid, en dat deze weg daardoor geen oplossing kan bieden voor de grote en dringende problemen die zich stellen.
Vandaar dat hij wegen zoekt om mensen te leiden in de richting van deze ervaring. Hij wijst vooral in de richting van een godsbeeld en ‘de weg van bereiking’.
Zo heeft hij de neiging de spiritualiteit in functie te stellen van de wereld. Daar kan ik hem niet bijtreden.
De weg van het godsbeeld heeft als nadeel dat de scheiding ik-ander niet centraal in vraag wordt gesteld. Men kan zich nestelen in een halfslachtige situatie, wat de vooruitgang vertraagt.
De weg van bereiking steunt sterk op wil en doorzettingsvermogen. Ook hier is het gevaar levensgroot, dat in de praktijk het oplossen van de scheiding ik-ander nauwelijks aan de orde komt.


Jean-Pierre Verschuere