Open blijven in werk en management

Jean-Pierre Verschuere

januari 2006

De bedoeling van deze tekst

Het is de bedoeling van deze tekst, de lezer te helpen open te blijven in werksituaties in een bedrijf. Het probleem is gekend: 's morgens bij het vertrekken naar het werk is men open (eventueel na yoga of meditatie), men komt toe op het werk, en bij de eerste telefoon of mail wordt men benomen, wordt het bewustzijn vernauwd. Zelfs het 'goeiemorgen zeggen' tegen de collega's kan dikwijls al een vernauwing met zich meebrengen.
Door het inzicht te verhogen in de automatismen en processen die spelen, is het mogelijk open te blijven waar men anders benomen wordt.


Waarom is het zoveel moeilijker in een werksituatie open te blijven dan daarbuiten?

In onze maatschappij wordt een onderscheid gemaakt tussen betaald werk en ander werk. Betaald werk is iets wat men doet voor iemand anders, in ruil voor geld. Dit heeft al snel de ingesteldheid tot gevolg dat de ander absoluut dient te krijgen wat hij verwacht, dat anders het noodzakelijke geld uitblijft. Zo wordt iets dat slechts relatieve waarde heeft als absoluut ervaren.
Bij betaald werk spelen een rol : kwaliteit van het gepresteerde, levertermijn en prijs. Van deze drie factoren hangt de tevredenheid van de klant/werkgever af.
Een belangrijk gegeven bij het al of niet open blijven is de mate van gehechtheid aan zekerheid en geld. Bij een gestabiliseerde volledige openheid heeft men niets nodig. Al wat men doet, doet men omdat het voor de hand ligt, en men verwacht niets in ruil. Dit is de ideale situatie. De mate waarin men afwijkt van dit 'niets nodig hebben' is bepalend voor de mate waarin men vatbaar is voor druk van de ontvanger van de dienst, en zelfs voor druk vanuit de patronen waaruit men zelf bestaat.
Als men echt belang hecht aan de goedkeuring van de klant/werkgever, dan zal men perse een bepaalde kwaliteit in een bepaalde tijd tegen een bepaald moment willen realiseren. Men zal niet tot stand brengen wat men in zich heeft, men zal niet werken op een manier die vanzelf tot stand komt, men zal doen wat men denkt te moeten doen. Men zal zichzelf voortdurend aanpassen aan de vereisten waaraan men denkt te moeten voldoen. Dit vereist een voortdurend gespannen bezig zijn met verschijnselen waarop men vat probeert te hebben en te houden. Naarmate de verschijnselen meer afwijken van wat men nodig acht, wordt men meer benomen door de handelingen waarvan men verwacht dat ze de verschijnselen in de gewenste zin zullen beïnvloeden.
Vele bedrijven zijn gebaseerd op dit mechanisme.
Het bedrijf heeft de klant, de aandeelhouders en de werknemers bepaalde zaken gegarandeerd. Hier legt het bedrijf zich vast. Om deze garanties te kunnen waarmaken moet het bedrijf zich verzekeren van de arbeid van zijn medewerkers. Het bedrijf kan rekenen op zijn medewerkers, omdat dezen voor zichzelf uitgemaakt hebben dat ze het geld dat beloofd wordt door het bedrijf absoluut nodig hebben. Bedrijf en werknemer komen in functioneringsgesprekken overeen wat gegeven wordt in ruil voor wat. Hier leggen beide partijen zich vast. Dit is het kader dat ervoor zorgt dat iedereen die een bedrijf binnenwandelt op slag zijn openheid verliest. Men is niet meer vrij te doen wat men wil, men is niet meer vrij te handelen op de manier die zich spontaan voordoet. Het is duidelijk wat het resultaat van het handelen moet zijn, de parameters zijn gekend, het resultaat zal beoordeeld worden. De werkzekerheid, de bestaanszekerheid, het inkomensniveau, het sociale aanzien, ... dit alles is uiteindelijk afhankelijk van het resultaat van het handelen in de werksituatie. Als men dan ook nog eens een keer veel belang hecht aan werkzekerheid en dergelijke, zit men in een gesloten situatie.


Het proces in het gunstigste geval

Zoals reeds gezegd, hangt alles af van de mate waarin men ervan overtuigd is niets nodig te hebben. Eigenlijk is een werksituatie een continue test van deze overtuiging. Hier blijkt in welke mate deze overtuiging werkelijkheid is. Als men er werkelijk van overtuigd is niets nodig te hebben, dan zal men meegaan met de energie die er op het moment is, zowel op het vlak van de intensiteit als van de richting. Men zal zien wat er voor de hand ligt en wat niet. Men zal dus iets op een bepaalde manier doen, afhankelijk van de situatie die er is.
In een bedrijf dat goed loopt zal dit positief gewaardeerd worden. Een bedrijf dat goed geleid wordt, weet immers de juiste personen op de juiste plaats te zetten, en de persoon weet zelf ook wat zijn eigen plaats is op de markt.
Een bedrijf dat dit niet kan, zal bovenbeschreven gedrag van een werknemer misschien niet goedkeuren, omdat het niet flexibel genoeg is om er goed gebruik van te maken. Onze ideale werknemer zal dus nogal snel dit bedrijf (moeten) verlaten, omdat dit voor de hand ligt. Dit is goed voor deze werknemer, hij heeft veel kans elders een passender omgeving aan te treffen. Het feit dat hij zich niet vasthoudt aan een bepaalde positie, bevrijdt hem van een hoop ellende. Op deze manier komt hij terecht in een omgeving waarin hij past, waar hij zichzelf kan zijn.


Bedenkingen die gelden in een overgangssituatie

De meesten van ons zijn er niet in hart en nieren van overtuigd niets nodig te hebben. Het is goed te streven naar zekerheid en invloed, alleen komt het erop aan werkelijk te zien dat echte zekerheid en invloed niet te vinden is in de materie. Het komt er op aan te weten waarop we kunnen letten om hierin te groeien. Hieronder enkele aandachtspunten en bedenkingen in dit verband.

Laat je in beoordelingsgesprekken niet verleiden tot beloftes die jou niet liggen.
Weet wat je goed kan en wat je niet ligt, en maak dit duidelijk aan de werkgever. Laat je niet uitsluitend door de verlangens en visie van de werkgever leiden. Ook jou aanvoelen speelt een zeer grote rol. Pas goed op met 'commitments'.

Laat je niet vastleggen door 'het team'
Een systeem dat veel gebruikt wordt om het bedrijf te verzekeren van de inzet van de medewerkers is 'het team'. Een groep werknemers wordt geconfronteerd met doelstellingen : 'we moeten die bestelling binnenhalen, we moeten zo'n marge realiseren, we moeten deze 'rate' naar beneden krijgen'. Er wordt van dichtbij op toegezien of men op schema zit of niet. Corrigerend handelen wordt ogenblikkelijk verwacht. Als lid van dit team wordt je verondersteld helemaal akkoord te zijn met deze manier van handelen, die als de enig mogelijke wordt voorgesteld. Als niet ieder lid van het team deze doelstellingen behartigt, dan komen we er niet, en is iedereen daar de dupe van. In zo'n situatie moet je jezelf durven afvragen of je echt in voldoende mate deze doelstellingen deelt, of je het leven wil leiden dat op deze manier opgelegd wordt. Als je hier omwille van de zoete vrede zwijgt, zet je jezelf vast. Open zijn in deze zaak kan bij een goed geleid bedrijf ertoe leiden dat je zeer gewaardeerd wordt voor je creatieve inbreng.

Begrens je energie niet door vast te houden aan gewoontes, angsten.
Een bedrijf moet zich voortdurend aanpassen aan een veranderende wereld. Daarom moet het zijn medewerkers ook voortdurend vragen zich aan te passen. Wie open is, zal daar vlot in meegaan. Men is dan niet gehecht aan het resultaat van het handelen, men is ook niet gehecht aan een bepaalde manier van handelen. Men voelt wel aan of een handeling voor de hand ligt of niet. Het komt erop aan het werk te laten doen door de energiën. Je moet je niet laten verleiden meer te willen realiseren dan mogelijk is, maar je moet je zeker ook niet afsluiten van de energiën die er zijn.

Laat je niet meeslepen door succes.
Als je het gevoel hebt goed bezig te zijn, kan er gemakkelijk een spanning over je komen in de zin van 'ik ben het hier aan het waarmaken'. Dit kan gemakkelijk je openheid aantasten, je wordt benomen door datgene waarmee je bezig bent, je verwacht er alle heil van. Dit kan echt verslavend werken. Het is nodig het geheel te blijven (zien), het relatieve te blijven zien van wat je aan het doen bent.

Wees niet bang voor mislukking en afwijzing.
Als je een open geest hebt, kom je automatisch zonder veel 'carrièreplanning' terecht waar je het beste past. Dit kan inhouden, vooral in het begin van je 'carrière', dat een bepaald bedrijf of een bepaalde functie niet de ideale voor dit moment blijkt te zijn. Deze constatering kan lijken op een mislukking. Maar eigenlijk is dit enkel de vaststelling dat jij niet bent zoals je dacht dat je was, of/en dat het concrete werk niet is wat je ervan verwacht had. Niet meer of minder dan dat. Kijk dan gewoon op je gemak uit naar iets anders. Geschikte gelegenheden bieden zich dikwijls spontaan aan. Belangrijk is dat je open staat.

Leg de oorzaak van je moeilijkheden niet bij het bedrijf, de afdeling, de collega's.
Vraag je eerder af hoe het komt dat je zit waar je zit. En probeer te zien wat je juist te leren hebt in deze omgeving.

Gedraag je in relaties niet noodzakelijk zoals van je verwacht wordt.
Men moet zich zeker niet als dwarsligger gedragen als daar geen heel goeie reden voor is. Wie open is, is meestal geen dwarsligger. Meestromen is de gemakkelijkste manier van leven. Maar ook hier moet men op punten die als essentieel aangevoeld worden niet de minste toegeving doen.
Veel mensen gaan er van uit dat je net als hen bent. Sterke druk wordt uitgeoefend om zich op een gestroomlijnde manier in de organisatie te bewegen. Het is niet altijd gepast toe te geven aan die druk.
Velen zijn bezeten door de wil te slagen op het werk, ze handelen vanuit een zekere razernij. Ze kunnen moeilijk samenwerken met mensen die niet zo bezeten zijn als zijzelf.
Veel werknemers gedragen zich voortdurend alsof ze meer doen voor het bedrijf dan ze kunnen. Meestal is dit slechts een pose, deze houding beschermt hen tegen de kritiek dat ze de verbintenissen waartoe ze zich hebben laten verleiden niet waarmaken.
Velen gaan de zwakheden van hun medewerkers voortdurend in de verf zetten, ook dit om aannemelijk te maken dat ze hun 'targets' niet zullen halen.
Anderen (of dezelfden, maar dan in een andere omgeving) geven voortdurend de indruk alles onder controle te hebben. Dit, omdat ze verondersteld worden alles onder controle te hebben.
Aan zulke gedragingen meedoen, of zelfs maar doen alsof men de leugenachtigheid ervan niet opmerkt, tast de openheid sterk aan. De zaken kunnen heel subtiel zijn, maar als men op dit vlak niet wakker is, wordt men ongemerkt meegesleurd in de gesloten levenshouding die in sommige kringen zo goed als algemeen is.
Ontspannen zijn werkt bij veel gespannen collega's als een rode lap op een stier. Veelal heerst de onuitgesproken opvatting dat wie niet gespannen is, zich niet volledig geeft.
Op andere plaatsen wordt verwacht dat je voortdurend ontspannen bent. Ook dit kan een druk zijn waaraan niet toegegeven moet worden.

Naar leveranciers en ondergeschikten toe worden onhaalbare 'targets' als best haalbaar, en bovendien niet bespreekbaar (gezien de marktsituatie) voorgesteld.
Alles wordt haalbaar geacht. Van vindingrijkheid en flexibiliteit worden wonderen verwacht. Dit is in wezen terecht: als mensen open zijn en op hun plaats zitten, dan gebeuren inderdaad wonderen. Bedrijven die erin slagen hun werknemers te laten groeien in openheid realiseren dan ook wonderen. Maar echte openheid laat zich niet voor een of andere kar spannen. Er zijn natuurlijk resultaten, maar wie open is laat zich niet manipuleren.

Efficiëntie is niet alles
Steeds beter, steeds efficiënter vooral. Efficiëntie is de hoogste waarde waarvoor bijna al de rest moet wijken. Enkel de zichtbare, meetbare veiligheid wordt ook hoog aangeslagen, maar over het onzichtbare en onmeetbare welbevinden van de betrokkenen maakt men zich als puntje bij paaltje komt meestal veel minder zorgen.

Verwacht van je collega's en ondergeschikten niet meer openheid dan er is.
In een werksituatie kan je met bepaalde mensen door middel van gesprekken geen echt contact hebben, omdat die mensen geen contact hebben met zichzelf in die situatie. Het is belangrijk dit goed te beseffen. Als je zelf open bent, dan ben je niet afhankelijk van het gedrag van de mensen om je heen. Laat je niet meeslepen door hun beperking. Weet dat jouw openheid hen zal beïnvloeden.

De leidinggevenden hebben een grote impact op hun medewerkers, hebben meer te verliezen en zijn kwetsbaarder dan hun ondergeschikten.
Als je als leidinggevende open kan blijven, dan ben je een zegen voor je medewerkers en de rest van de organisatie. Maar het is natuurlijk niet gemakkelijk. Jij bent verantwoordelijk voor de resultaten van je afdeling/bedrijf. De risico's die jij neemt neem je ook voor de anderen. Je zal dus rekening houden met de ingesteldheid van je medewerkers. Als je medewerkers slechts gedeeltelijk open zijn, dan zal je daar terdege rekening dienen mee te houden. Feit is, dat een leider met een open geest de openheid bij zijn ondergeschikten zal bevorderen, gewoon door zijn manier van zijn. Belangrijke zaken hierbij zijn kwetsbaarheid, invoelingsvermogen, betrokkenheid, beslistheid, onaantastbaarheid. Concrete doelstellingen zullen slechts geformuleerd worden voor zover bepaalde mensen en teams dit echt nodig hebben om zich te ontspannen. Geleidelijk zullen er minder concrete doelstellingen geformuleerd worden, zal meer de nadruk worden gelegd op een manier van zijn, een manier van functioneren. De resultaten zullen dan zijn wat ze zijn.