2-5 Vijandschap en vrede

Deze week kwam heel sterk de tweespalt naar voren in de relatie tussen Palestijnen en Israëliërs. Bij de politici die niet bereid zijn met elkaar te praten, bij de soldaten en de stenengooiende jongeren, bij de gewone mensen. Palestijnse mensen rouwen over hun doodgeschoten kinderen, Israëlische mensen zijn in rouw om dode verwanten na een aanslag. Beide groepen schilderen elkaar af als onmensen. Het erge is dat ze allen gelijjk hebben. Maar, de spiraal van geweld blijft doorgaan. De oorzaak is duidelijk: de diepe onderlinge scheiding, die beide groepen niet los kunnen laten. Het is een patroon van het verleden, die zichzelf versterkt en versterkt: wantrouwen schept wantrouwen, haat haat, geweld geweld.
Westerse mensen zitten gerieflijk voor de TV en snappen de woede en de destructiedrift niet. Toch is het goed nader bij jezelf te rade te gaan. Hoe reageer je in moeilijke situaties? Waar zijn voor jou scheidingen met anderen?
Hier en daar, soms, bestaat er een heel andere situatie, een situatie waarin de scheidingen niet aanwezig zijn. Wij hebben het gezien toen Rabin nog leefde. Toen loste de kloof zich in een ontzaglijk tempo op, totdat Rabin werd doodgeschoten. Gelukkig zijn er af en toe bewegingen in de goede richtingen, zoals we ook hebben meegemaakt met Gorbatchow en met Mandela. Diepgaande ruzie en wantrouwen kunnen ineens verdwijnen. Onze kinderen zeiden dan: "Laten wij weer vriendjes maken." Vrede sluiten betekent een bewuste relativering van je zelf met al je ideeën en het verdwijnen van scheidingen. Moet je zien, wat dat voor warme energie vrijmaakt en hoe sterk je eigen identiteit verruimt.
Als je het principe hiervan duidelijk ervaart, weet je hoe je dit proces kunt voortzetten, tot in het oneindige. Dan weet je wat non-dualiteit is, ook in de praktijk.

Literatuur

Twee samenvattingen / literatuur-attenderingen dit keer als bijlagen. De ene betreft de Lustrum-bundel van de Stichting filosofie Oost-West over relevante aspecten van oosterse denkwijzen, de andere een artikel van de indoloog Kaelber over 'tapas'. het Vedische ascetisme ter zuivering en hetverkrijgen van vermogens.

Met weer een vriendelijke groet,
Douwe Tiemersma

Samenvatting Lustrumbundel, Filosofie Oost-West Breda, 2000

De bundel bevat de korte weergaven van een serie lezingen gehouden ter gelegenheid van het eerste lustrum van de Stichting die met succes cursussen over niet-westerse en vergelijkende filosofie organiseert. Steeds stond de relevantie van een niet-westerse filosofie voor het Westen centraal.

Eerste bijlage

Lustrumbundel Filosofie Oost-West, Stichting Filosofie Oost-West, Breda 2000

De bundel bevat de korte weergaven van een serie lezingen gehouden ter gelegenheid van het eerste lustrum van de Stichting die met succes cursussen over niet-westerse en vergelijkende filosofie organiseert. Steeds stond de relevantie van een niet-westerse filosofie voor het Westen centraal.
* Han de Wit sprak over het boeddhisme. Erg relevante zaken in het boeddhisme zijn:
- het zien dat het spirituele probleem niet in het lijden zelf zit, maar in de wijze waarop wij hiermee om gaan;
- de afwezigheid van een godsbegrip;
- het gaat dan ook niet om een herstel van de relatie met god, maar om toewijding aan het concrete menselijke bestaan, om het tot bloei brengen van onze humaniteit.
- de beoefening van meditatie, d..w.z. een directe ervaring van onze gedachten, om onze bevangenheid in onze egocentrische wereld los te laten.

* Douwe Tiemersma liet zien wat de inhoud zou kunnen zijn van een ' Oosterse Renaissance' (Han Fortman).
- kennen en zijn gaan altijd samen; het gaat daarbij om een directe intuïtie van het uiteindeliike of oorspronkelijke; op de spirituele weg blijft de kennis blijft praktisch, proefondervindelijk en niet-exclusief;
- de spirituele gerichtheid, de meditatieve aandacht waardoor een grotere zelfkennis ontstaat; voor de filosofie: relevante noties van lichaam-geest, energie, enz.
- de verwevenheid van personen in hun wereldse context en wat hierin voor de hand ligt om te doen; het handelen zonder handelen;
- de geringe scheiding of afwezigheid ervan, tussen mens en God; de verandering van identiteit door liefdevolle gerichtheid; de geringe scheiding tussen symbool en werkelijkheid;
- de radicale vraag naar het zelf; de leer van de verschillende werkelijkheden; het samengaan van tegendelen; de rol van de leraar.

* Remke Kruk introduceerde elementen van de Islam door het verhaal te vertellen over 'Het eiland van de djinns'.
Daarin komt een mensbeeld tot uiting waarin de mens een superieure plaats heeft ten opzichte van de dieren, maar dat geeft hem de verantwoordelijkheid om aan zichzelf in spirituele zin te werken. De weg is die van de rede, terwijl daarnaast voor anderen de godsdienst het meest is aangewezen.

* Jan De Meyer begon zijn lezing over het daoisme met het bendrukken van de samenhang tussen het filosofisch en het praktisch-religieuze daoisme. Het centrum is: doe niets en alles wordt gedaan. De mens staat niet centraal, maar het geheel of het universum met al zijn transformaties. Dat proces, in zijn spontaniteit en oorspronkelijkheid. De mens doet er goed aan zich daaraan over te geven en al het conventionele, geleerde, de imaginaire tegenstellingen los te laten. Dan worden de talenten volledig ontplooid. Mensen worden dan wat zij werkelijk zijn.

* Op het afsluitende Symposium wordt de vraag gesteld of Oosterse filosofie niet ook aan universiteiten thuishoort. Eerst presenteren de forumleden zich. Libbbrecht benadrukt de mystieke ervaring van 'wat vanzelf zo is'. Wijffels ziet de mondiale dialoog als nodig en relevant, omdat er mondiale problemen zijn en oosterse filosofie zinvolle denkbeelden kan aandragen, bijvoorbeeld degene die het cartesiaanse denken doorbreken. Filosofie blijft belangrijk met de vraag naar het waarom van de verschijnselen en de samenhang ertussen. Willem van Reijen vindt dat het eerst nodig is om de eigen cultuur beter te leren kennen, alvorens naar het Oosten te gaan, en Menno Lievers ziet de oosterse filosofie als een weg tot ontplooiing. Daarbij gaat het niet om de waarheid, maar om effectiviteit. Dat is gevaarlijk.

Of de discussie iets oplevert is niet duidelijk, behalve dan de vaststelling: "Het is goed dat er een stichting Filosofie Oost-West is.".

Tweede bijlage

W.O. Kaelber 'Tapas and purification in early Hinduism'
Numen 26 (1979), 192-214

Samenvatting
Het woord tapas heeft vele betekenissen in de Veda's, maar steeds staat de betekenis van hitte centraal.
1) Creatief -       a) kosmologisch: de kracht achter de schepping;
Prajâpati schept leven door tapas
b) psychologisch: geestelijke observantie; mens wordt herboren door tapas
2) Destructief - wat pijn veroorzaakt, verteert; zo relatie met zuivering.

God Agni - tot zijn wezen behoort tapas, hitte, verwarmend, ook vernietigend.

De mens kan ook tapas opwekken, gebruiken.
De offerpriester gebruikt vuur om te reinigen en tegenover de kwade geesten.
Door het vuur wordt de offeraar gereinigd. Agni wordt gevraagd de zonden weg te nemen.
Later verdwijnt vaak het persoonlijke van Agni en blijft alleen het vuur over dat de mensen zuivert.
De mens kan zelf het zuiverende en vernietigende vuur opwekken. 'Tapas' gaat dan betekenen: de zelf-opgelegde observantie, soberheid, ascetisme, kastijding. Daardoor wordt de zuivering van zichzelf verkregen.
Dit is vooral te vinden in de Brahmana's en dan vooral als de voorbereiding op het offerritueel (diksâ). Bij de diksâ wordt de onzuiverheid weggebrand.
Ook: de menselijke vorm wordt verteerd om een nieuw goddelijke vorm te krijgen.

De betekenis is vergelijkbaar met s'ram: hard werken, zich afmatten, zich inspannen (zie âs'rama).

In de praktijk houdt tapas in: vasten, pranayama (vooral vasthouden van de adem) en recitatie van de Veda's (svâdhyâ