Schoolmaatschappelijk werk en ontspanningsoefeningen

Dit is een verslag van mijn ervaring als schoolmaatschappelijk werker in het voortgezet onderwijs en van de wijze waarop ik hierin ontspanningsoefeningen integreer.
Het is veelal de leerlingbegeleider en de mentor die de leerling naar het schoolmaatschappelijk werk (smw) verwijst. Ook zijn er jongeren die de weg naar de smw-er zelf weten te vinden.
De problematiek waar ik als smw-er mee te maken heb is heel divers, van liefdesverdriet tot
automutilatie en rouw. Soms is er sprake van een multiprobleem door een zorgwekkende thuissituatie. Het is ook mijn taak om jongeren zonodig door te verwijzen naar bureau jeugdzorg (bjz) als er andere specialistische hulp nodig is.
Veel voorkomende problemen bij jongeren zijn faalangst, pesten, automutilatie, slechte concentratie, motivatie problemen, ongeoorloofd schoolverzuim, gedragsproblemen en/of echtscheiding ouders. Bij doorvragen is er bijna altijd sprake van slechtslapen en slechte concentratie, wat niet zo vreemd is als je hooft vol zit met zorgen om thuis en je in een negatieve spiraal terecht bent gekomen en je zelfbeeld laag is.
Tijdens het eerste gesprek dat ik met een jongere heb, gaat het vooral om kennismaking en om uitleg over wat het schoolmaatschappelijk werk inhoudt zodat er vertrouwen ontstaat.
Als het probleem gekaderd is, bespreek ik met de jongere wat hij/zij veranderd wil zien en hoe dit te bereiken. Er zijn verschillende methodieken die ik als maatschappelijk werker kan toe passen en waarvoor ik getraind ben, zoals de methodieken die gericht zijn op gedragsverandering waaronder agressieregulatie, positief denken, faalangstreductie training, feedback geven en ontvangen en concentratietraining.
Dat concentratieproblemen en slecht slapen bij jongeren vaak aan de orde is, zal niemand verbazen. Het is niet vreemd dat je hoofd vol zit met zorg om je ouders die ruzie maken of door angst omdat je weer gepest wordt. Maar er zijn ook de alledaagse dingen die aandacht vragen, huiswerk, de toets die gemaakt moet worden waar je zenuwachtig voor bent, de sportvereniging, msn sturen naar je vriendje, sms en wat er al niet meer van je verwacht wordt, en je weet niet hoe te ontspannen, wat dan?!
Concentratie en ontspanningsoefeningen zijn in bijna elk gesprek met de jongere aan de orde. Het is me hooguit drie of vier keer, in de vijf jaar dat ik als smw-er actief ben, overkomen dat de jongere niet kiest voor deze methode, naast de reguliere. Na een paar gesprekken is veelal de weerstand weg en wordt er actief meegedaan met ademhalingsoefeningen.
De methode voor concentratie- en ontspanningsoefeningen die ik toepas, bestaat voornamelijk uit ademhalingsoefeningen. Er wordt geleerd vanuit de buik te ademen, want dan kom je in je kracht. "Vanuit je Ki ademen" waarvan men in de Oosterse vechtsporten spreekt.
Een oefening: "Leg je handen op je buik en doe je ogen dicht. Haal diep adem zodat je buik als een ballon wordt opgeblazen (je voelt dit aan je handen), adem rustig uit. Doe dit een aantal keren: haal adem tot aan je buik, in door je neus, en langzaam uit door je mond". Ik geef de opdracht mee ook thuis te oefenen, bijvoorbeeld voor het slapen gaan en bij het wakker worden.
Zo krijgt de jongere meer beheersing over zichzelf en komt hij/zij in zijn kracht. Het effect van loslaten en ontspanning is direct zichtbaar: er wordt gegeeuwd, gerekt en zo ervaren hoe het is om je lijf te voelen. Dit alles leidt tot o.a. betere concentratie, meer zelfvertrouwen en automutilatie vermindert of verdwijnt. Er komt ruimte in het hoofd voor positieve gedachten.
Het mooie van de ontspanningsoefeningen is dat de jongeren zo goed meedoen en het als een vanzelfsprekend onderdeel ervaren in de hulpverleningsgesprekken die ik met hun heb. Er zijn leerkrachten die dit weten en drukke leerlingen al snel naar mij verwijzen.
Ik ben blij dat ik mede dankzij mijn yogaopleiding, de kans heb om ontspanningstechnieken aan jongeren mee te geven. Zo leren ze hoe naar binnen te keren, bij zichzelf te blijven en te weten dat ze geprikkeld mogen blijven en niet door de vele prikkels zich zelf gaan verliezen.
N.B. In trainingen die door de Jeugdzorg gegeven worden, zoals de sociale weerbaarheidstraining en faalangsttraining, worden ook ontspanningsoefeningen toegepast. Maar deze hebben onvoldoende effect omdat de les maar eenmalig is.
Toch is er een ontwikkeling te zien op het gebied van het bewust maken van ontspanning voor jongeren zowel binnen de jeugdhulpverlening als bij leerkrachten op scholen. Dat blijkt uit 'Yoga voor kinderen' op de basisschool en een training voor jongeren 'In beweging van Top tot Teen' waarin de jongere leert hoe het is om kalm te zijn en in zijn / haar eigen kracht te staan. De ervaring is zo positief dat er wenselijk meer aandacht voor komt.
Janny Brak, maatschappelijk werker in het voortgezet onderwijs