2 - Conflictbemiddeling-conflicten en non-dualiteit

Lars Overhaus

Bijeenkomst Projectgroep Psychotherapie 21 december 2007

Ik zal proberen kort iets te vertellen over bemiddeling bij conflicten. Je hebt drie soorten van bemiddeling. (1) De afspraakbemiddeling; dat speelt zich af op het niveau van afspraken maken. (2) De bemiddeling op het niveau van herkenning; wat betekent het voor mij wanneer elke dag de bladeren van de buren bij mij in de tuin vallen? Op dat niveau kunnen we elkaar herkennen en dan kan er iets goeds uitkomen. (3) De benadering die mij het meest boeit: bemiddeling op inzichtniveau; dat wil zeggen dat je snapt en ziet welke rol je zelf in het conflict hebt. Alleen daardoor kun je het conflict oplossen. Dan heb je dus niet meer twee partijen nodig. It takes two to tango. Je hebt twee mensen nodig om een conflict te hebben. Als een van de twee zijn rol uit het conflict haalt dan is er dus geen conflict meer. Ik sluit ook even aan op de strekking van het verhaal van Willem van de vorige keer. Die zei; alle mensen zijn eigenlijk op zoek naar non-dualiteit, willen gelukkig zijn. Een conflict hebben is natuurlijk het summum van dualiteit. Aan de ene kant staat dus: non-dualiteit, geluk; ‘ik ben de ander’, ‘er is geen ander’. Daar is dus geen beperkte identiteit. Daar staat dualiteit tegenover: niet gelukkig zijn, beperkte identiteit. Hoe verder je gaat op de bewustzijns- of inzichts-lijn richting non-dualiteit, hoe minder groot de kans is dat er een conflict ontstaat. Bij dualiteit is er dus een heel harde scheiding tussen mij en de ander.

We doen een kleine oefening om eens te zien wat er eigenlijk gebeurt bij een conflict. Sluit je ogen en probeer je eens een situatie voor te stellen waarin een conflict of een ruzie ontstond of ontstaat. Het hoeft niet iets groots te zijn, misschien iets met iemand die voordrong bij de kassa of een woordenwisseling met iemand. Het hoeft niet echt gebeurd te zijn. Denk nu eens aan het eerste moment in die vervelende situatie. Denk aan wat je deed. Zei je iets of deed je iets? Hoe reageerde je? Zie je het voor je?

We krijgen iets te horen, of iemand doet iets, en dat geeft ons een rotgevoel. Dat rotgevoel dat willen we niet. Dat is eigenlijk de kern van het probleem; dat we dat rotgevoel niet willen. We schieten dan in een beperkte identiteit en dat willen we niet. We willen die kant op (de kant van non-dualiteit, geluk) We willen geen beperkte identiteit. Je krijgt dus een signaal en dat interpreteer je dusdanig dat je er een rotgevoel van krijgt. Stel nu dat je dat rotgevoel met twee armen zou omarmen. Dan is er niks aan de hand. Want dan hoef je verder niet te reageren. Dat rotgevoel is er dan gewoon. Dan hoef je die ander niet de schuld te geven van dat rotgevoel. Want dat doen we eigenlijk. Er gebeurt iets, je interpreteert het, dat geeft een rotgevoel en daar geef je die ander de schuld van. De ander is de aanleiding. Als dat allemaal zo gebeurt en dat escaleert, dan zit je tot over je oren in die beperkte identiteit. Het is totaal: ik tegenover die ander. Wat ik nu doe bij bemiddelingen is proberen mensen die beperkte identiteit onder ogen te laten zien. Dat mensen zien hoe die beperkte identiteit eruit ziet. Dat doe ik door met mensen te praten, door ze te vragen welke reacties ze hadden.

Dat rotgevoel, hoe kun je dat verder benoemen? Je kunt bijvoorbeeld het gevoel hebben dat je niet gezien, niet erkend wordt. ‘Ik mag er niet zijn’. Dat is dan mijn identiteit; ‘ik mag er niet zijn’. En dat geeft een rotgevoel. Dat gevoel wil ik niet en daar geef ik de ander de schuld van. Op het moment dat ik inzie dat mijn hele reactie voortkomt uit het gevoel dat ik er niet mag zijn, als beperkte identiteit, als ik die hele beperkte identiteit onder ogen zie, dan besef ik: omdat ik me niet erkend voelde, heb ik hem zijn huid volgescholden. Ik reageerde alleen maar zo, omdat ik in de dualiteit zat, omdat ik in een heel beperkt ikje zat. Op het moment dat ik dat volledig zie, mag het er ook zijn en dan zie ik mijn rol in het conflict. Dan kan ik die rol er ook uithalen.

Ik beschreef die beperkte identiteit als ‘ik mag er niet zijn’, maar het kan natuurlijk van alles zijn. Het begint altijd met; ‘ik ben ….’.

Deelnemer; Bedoel je ook dat je inziet dat je niet alleen die boosheid bent, maar dat je meer bent dan dat en dat je dan iets verder naar achteren kunt waardoor je de betrekkelijkheid ervan ziet?

Lars: Precies. Dat is het helemaal. Door die beperkte identiteit helemaal te zien, krijg je die beweging naar achteren. Je zit niet meer tot over je oren in de situatie en je ziet dat er meer ruimte is. Maar dat gebeurt pas, wanneer ik die beperkte identiteit volledig onder ogen kan en durf te zien. Zolang ik dat niet doe blijft dat gevecht binnen die beperkte identiteit. In het begin is het moeilijk om dit helemaal onder ogen te zien. Als je binnen die beperkte identiteit blijft worden de muren steeds sterker en hoger, maar uiteindelijk verlies je altijd.

Deelnemer: Krijg je alle mensen zover dat ze dit inzien?

Lars: Dat ligt er een beetje aan. Voor de eerste keer is het waarschijnlijk voor iedereen heel moeilijk om dit onder ogen te zien. Daarom heb ik het liefst mensen bij wie het helemaal tot hier zit, die helemaal radeloos zijn. Dan is er geen andere uitweg dan te gaan kijken naar welke rol je zelf speelt. Het liefst wijzen we naar de ander. Binnen families is het vaak heel duidelijk. Mensen voelen zich met elkaar verbonden. Mensen zijn dan toch bereid om ook naar zichzelf te kijken. Die bereidheid moet er dus wel zijn. Op het moment dat mensen die beperkte identiteit zien - bijvoorbeeld als degene die er niet mag zijn - dan maken ze al die beweging naar achteren. Ik hoef dan niet verder te praten over ‘afstand nemen’. Dat gebeurt dan al vanzelf. Wat ik zo mooi vind van deze benadering is dat je het op ieder conflict dat ontstaat, kan toepassen.

Bij een beperkte identiteit horen overtuigingen. Er hoort natuurlijk van alles bij: energieën, krachten, enzovoort. Maar de ingang die ik probeer te vinden is op het niveau van de beperkte overtuigingen. En hoe meer die er mogen zijn, hoe meer ze oplossen.

De valkuil is dat het een kunstje wordt, dat de beperkte identiteit gaat roepen: ik moet het er laten zijn want dan ben ik er van af. Dan zit je nog steeds in die beperktheid en dan komt er geen beweging. Het moet er echt mogen zijn.

Douwe: Even over het allereerste begin. Je zei al dat het een kwestie is van interpretatie, van geloof in allerlei ideeën die je hebt over jezelf. Die geven een bepaald gevoel en van daaruit reageer je. Het is ook wel even goed om op een afstand te zien hoe dat sociaal werkt. Dan zie je dat in dat signaal van degene die als eerste iets tegen jou zei, wel degelijk iets zit van; jij…. Je kunt dus niet zeggen – in het grote geheel gezien – dat het alleen maar een interpretatie is van jou, want het is opgenomen in het hele sociale gebeuren waarin wel degelijk iemand zegt: jij gaat uit de weg. Sociaal gezien krijg je steeds weer die constructie. En dan is het afhankelijk van jezelf of je meegaat met die constructie of niet. Dus het is uitstekend als je ingaat op je gevoelens. Maar op een afstand kun je ook zien dat je bent meegegaan met een suggestie die in de uiting zat van een ander. Het is dus ook een sociale constructie waarin ik meega. Bewustwording is dat je ziet: zo werkt dat. Ik hoef niet mee te gaan. Het is dus niet alleen bewustwording van je eigen situatie maar ook van; wat gebeurde daar eigenlijk? Dat die autorijder asociaal was, dat ís ook asociaal. Dat kun je rustig toegeven. Dat je daar op reageert is begrijpelijk. Maar ten tweede: dat hoeft niet.

Lars: Er zijn ook momenten dat ik zie dat ik die ander ook ben. En dan heeft het geen enkele invloed. Voor mij is dat het mooiste.

Douwe: Ja, dan ben je natuurlijk al aardig in de richting van non-dualiteit. Er is nog een tweede punt. Je vraagt de ander dus: hoe voel je je? Word bewust van je gevoelsreactie. Dan krijgen ze een iets grotere ruimte en dan is er de betrekkelijkheid en het besef dat het toch anders kan. Dan komt er ook een ander element bij. Het is niet alleen bewust worden van die beperktheid. Het is ook een bewust worden dat je veel ruimer bent. Dus dan komt er ook een positief element bij. Het is belangrijk dat ze ook dit bewust worden. Hier voel ik me meer mezelf, hier zit meer vrijheid, meer geluk in. Ze zien dan de beperktheid ten opzichte van een ruimere toestand. Je kunt best refereren aan die ruimere sfeer. Het herkennen hiervan geeft ook een betere basis om een volgende keer rustig in die ruimere identiteit te blijven. Anders ben je alleen maar bezig met: ik moet niet in die beperkte identiteit schieten. Dan ben je daar alleen mee bezig. Ook bij bemiddeling tussen buren kun je best een beroep doen op het belang ervan dat mensen het prettig hebben met elkaar. Ze hebben er kennis van.