Buteyko en pranayama

Douwe Tiemersma

Buteyko en pranayama

In: Tijdschrift voor Yoga 19 nr. 2 (juni 2008), 88-89

Het artikel "De ziekte: diepe ademhaling" van K.P. Buteyko in het vorige nummer van dit tijdschrift, samen met berichten van mensen die Buteyko’s methode hebben gevolgd, vragen om een reactie. Veel van wat Buteyko schrijft is waar, maar voor een goed begrip hiervan en van pranayama - hij verwijst naar de oefeningen van yogi´s - is een nadere beschouwing noodzakelijk. Zelf klaagt hij erover door velen verkeerd begrepen te worden. Eerst komen twee uitdrukkingen aan de orde die erg ongelukkig gekozen zijn, daarna is er een meer inhoudelijk punt over het verminderen van de ademstroom.

De "diepe ademhaling"
Buteyko wijst de "diepe ademhaling" af, omdat deze te weinig koolzuurgas in het lichaam overlaat. Dit laatste heeft inderdaad nare gevolgen, niet alleen door de lage koolzuurgasconcentratie maar door de hyperventilatie die hierdoor gemakkelijk ontstaat. De uitdrukking "diepe ademhaling" is echter verwarrend, zo niet fout. Wat bedoelt hij hiermee? Dat is niet direct duidelijk als hij "De test met diepe ademhaling" beschrijft: "Als u de diepte van de ademhaling na deze test meteen vermindert, ...  Wat betekent dan de vermindering van diepte van de ademhaling?
Wat Buteyko bedoelt met "diepe ademhaling", is blijkbaar een ademhaling waarbij relatief veel lucht per tijdseenheid de longen binnenkomt. Is dat persé een "diepe ademhaling"? Nee, want het kan juist een snelle ondiepe, oppervlakkige ademhaling zijn. Bij hyperventilatie is er vrijwel altijd een snelle borstademhaling. Eén van de dingen die de persoon moet leren is de buikademhaling met stevige buikwand (zie Pranayama hoofdstuk 10). Daarbij komt dan vanzelf de langzamere ademcyclus. Die stevige-buikademhaling is een diepe ademhaling, die Buteyko niet zal afwijzen, lijkt me. Hij zou er goed aan doen zijn uitdrukking te vervangen door, bijvoorbeeld, "snelle volumineuze ademhaling".

"Wilskrachtige vermindering van de ademhaling"
Buteyko beschrijft zijn methode als de methode van "wilskrachtige vermindering van diepe ademhaling". Dit wordt bereikt door "een wilskrachtige (bewuste, maar niet gewelddadige) geleidelijke vermindering van de uitwendige ademhaling tot de norm, ..." Wat de niet-gewelddadige wilskracht is, is ook hier wel weer duidelijk, als je een beetje yoga-ervaring en -inzicht hebt. Maar, als het goed is, gaat het proces verder tot "niet-forceren" en zelfs tot "vanzelf laten ontstaan". Het woord "wilskracht" zet mensen gemakkelijk op het verkeerde been, zodat ze veel te actief en met teveel willen bezig gaan. Een verlenging van de ademstroming vindt min of meer vanzelf plaats als er een diepe stevige-buikademhaling is.

De "ontspanning van de spieren"
De "vermindering van de uitwendige ademhaling tot de norm" vindt plaats "door ontspanning van de spieren die de ademhaling mogelijk maken (middenrif)". Verderop staat: "de spieren van de borstkas en het middenrif en de buik ontspannen." Dat kan. De oefening is gericht op het tot rust komen van de ademstroom in het midden van de polen van uit- en ingeademd zijn. Als echter de buik en het middenrif ontspannen zijn en blijven, vervliegt echter de adem- en levensenergie. Dit wordt ook nog versterkt door de aanbeveling "Men dient de ogen een beetje naar boven te richten en de lippen een beetje te tuiten". Pranayama is de energie niet weg laten stromen, maar zich laten ontwikkelen en ontplooien. Daarbij is ademhaling door de neus (eigenlijk ook ujjâyî) en een goede tonus van de buikwanden en het middenrif een eerste vereiste. Deze tonus hoeft niet geforceerd in stand gehouden te worden. Ze is er vanzelf, als de houding langgerekt is. De drie bandha´s zijn dan tot op zekere hoogte al aanwezig (zie Pranayama hoofdstuk 20). De adem gaat dan rustig diep door. De druk van het middenrif geeft een ademdruk op de buikorganen, zodat de buik stevig wordt. Vooral met de ujjâyî (de ontspannen tongwortel zakt in de keelholte) is er vanzelf een langzame, stabiele, maar ook diepgaande ademstroom. Het voordeel van deze pranayama-ademhaling boven de methode van Buteyko is, dat hier verlangzaming van Buteyko in zit, maar bovendien ook de stabiele energie sterker wordt. Alleen al de sterkere interne ademdruk geeft bij allerlei stoornissen een verbetering. Bijvoorbeeld bij aandoeningen van de luchtwegen zorgt de verhoogde adem- en energiedruk ervoor dat de weefsels vitaler worden en meer weerstand krijgen. Wat de mensen moeten leren is een goede energetische stevige-buikademhaling. Deze is al vrij langzaam, maar de lengte van de ademcyclus kan dan gemakkelijk langer worden.
Buiten de therapeutische aspecten zijn er natuurlijk de verdere mogelijkheden van pranayama op grond van dit uitgangspunt. Steeds blijft hierbij de interne adem- en ademenergetische druk aan de basis staan. De stabiele krachtige energie kan zich gemakkelijk universeel ontplooien. Ze betekent een stabiel en duidelijk zelf-zijn dat tot herkenning kan komen van de non-dualiteit van energie (zijn) en bewustzijn.

Slot
Buteyko klaagt erover dat velen zijn methode niet goed begrijpen en verkeerd toepassen. Veel hiervan had hij echter kunnen voorkomen door, ten eerste, preciezer te zijn met zijn woordgebruik. De woorden die worden gebruikt, zullen juist in de yoga precies moeten zijn, omdat het daarin om subtiele zaken gaat. Maar al te vaak blijven de woorden vaag en/of verkeerd. Dat gaat samen met een vaag of verkeerd begrip en een verkeerd uitvoeren van oefeningen.
Ten tweede heeft Buteyko, bij zijn verwijzing naar de yogi´s, het element van de ademenergetische druk ten onrechte niet gebruikt (niet gezien?). Mensen die met hem in zee willen gaan, doen er goed aan zich verder vertrouwd te maken met de basis-pranayama-ademhaling.
Buteyko´s artikel en deze discussie dragen, ten derde, hopelijk bij aan het begrip van wat pranayama inhoudt.