Onderscheid tussen zwaarmoedigheid en depressie

Onderscheid tussen 'zwaarmoedigheid' en depressie bij tieners
Bron: Kinderen en jongeren met een depressie, http://www.medinet.be/shownews.asp?ID=1234
17.07.02

De zwaarmoedigheid van de adolescent
Elke adolescent kent momenten van zwaarmoedigheid.
• Hij voelt zich melancholiek
• Hij heeft last van "spleen"
• Hij is teleurgesteld in zichzelf en de anderen
• Hij is pessimistisch
• Hij heeft geen greep op zijn leven en zijn toekomst
• Soms heeft hij het gevoel dat hij gek wordt of stom.
• Hij piekert urenlang over zijn sombere gedachten.

Dan vindt hij plots zijn energie terug en is alles weer mogelijk en mooi. Het dramatische conflict met de vriend (vriendin) is uitgepraat en even snel weer vergeten.

Aan de dood denken behoort tot de "normale" gedachtegang van de adolescent
1 jongere op 3 heeft wel eens over de dood nagedacht, fantasieën over de dood gehad. In dat geval gaat het om de essentiële behoefte van de jongere om te "spelen" met zijn verbeelding, om zich alles te kunnen voorstellen, om zijn zwaarmoedigheid door zijn fantasieën te "verzorgen", zonder zijn plan effectief uit te voeren. Juist dit vermogen tot fantaseren en sombere, verontrustende gedachten te hebben, beschermt hem tegen het effectief uitvoeren van de zelfdoding (zie hoofdstuk "waarom probeert een adolescent suïcide te plegen?"). Niet het nadenken over de dood is verontrustend, wél het reële verlangen om te sterven.

De fysieke veranderingen die het gevolg zijn van de puberteit, veroorzaken ingrijpende veranderingen in de identiteit van de adolescent, de relatie met zichzelf en zijn lichaam. Hij moet de banden met zijn ouders herzien en ook intens rouwen om zijn kinderwereld. Het is natuurlijk onvermijdelijk dat dat psychische pijn veroorzaakt. Tijdens de adolescentie heeft de jongere altijd het gevoel dat hij een intense innerlijke crisis doormaakt en dat hij zijn evenwicht verliest.

Dit houdt dus in dat de grote meerderheid van de adolescenten wel eens depressieve momenten heeft. Ze piekeren soms over de dood en ze breken met het kind dat ze vroeger waren. Dit alles hoeft de omgeving niet echt te verontrusten, integendeel zelfs! Momenten van zwaarmoedigheid, maar ook het provocerende gedrag van de adolescent, kunnen erg nuttig zijn. Ze geven aan dat de adolescent goed "aan het werk" is in zijn ontwikkelingsproces.

De depressie van de adolescent
Hoe kan men de jongeren herkennen die het zo moeilijk hebben om hun adolescentie tot een goed einde te brengen dat ze in een impasse terechtkomen, depressief worden, en zelfs hun leven in gevaar brengen?
Men kan zeggen dat de "gedeprimeerde" adolescent erin slaagt om, met behulp van fantasieën, artistieke expressie of andere, zijn rouwgevoelens die verbonden zijn aan de adolescentie, onder woorden te brengen. Op die manier kan hij zijn zwaarmoedigheid "uitwerken", en zijn creatieve vaardigheden ontwikkelen.
De "depressieve" adolescent zal daarentegen zijn depressie eerder "tonen" aan de hand van een symptoom of een gedrag:

- hij doet alles om niet te hoeven denken aan de pijnlijke ervaringen van de adolescentie en zich opsluiten in een negatief zelfbeeld
- hij sluit zich af van zijn eigen psychische vaardigheden
- hij verbergt de diepe gevoelens van depressie achter agressiviteit, geweld, verveling.

1) De gedeprimeerde adolescent vertoont soms (maar niet altijd: zie punt 2) duidelijke tekens van depressie:
• Hij voelt zich diep ongelukkig en wanhopig,
• Hij slaapt niet meer of heel veel;
• Hij eet niet meer of houdt niet meer op met eten,
• Hij heeft alle levenslust verloren, is sloom of integendeel onrustig en agressief
• Hij voelt zich totaal nutteloos en onbekwaam
• Hij maakt zichzelf buitensporig zware verwijten
• Hij denkt aan sterven, vluchten
• Hij drinkt alcohol, gebruikt drugs
• Hij haakt af op school, zondert zich af, verveelt zich,
• Hij is moe en
• heeft nergens belangstelling voor.

In tegenstelling tot alledaagse "zwaarmoedigheid", schommelen deze symptomen niet, ze worden erger en leiden uiteindelijk tot een "negatief" zelfbeeld, waarin de adolescent opgesloten en gevangen lijkt te zitten. Het feit dat men zich nietig voelt, slecht, waardeloos is een risicofactor voor een effectieve depressie.

2) Indirecte tekens van depressie bij de adolescent: de "gemaskeerde depressie".
Het psychische lijden wordt vaak anders geuit bij de adolescent dan bij de volwassene. Bij jongeren komen de kenmerkende symptomen van een depressie ook minder vaak voor. Vaak wijzen alleen maar indirecte tekens erop dat hij depressief is, of zijn ze de voorbode van een suïcidepoging.

Een adolescent die zich slecht voelt, zal alles doen om zichzelf te bewijzen. Hij zal de volwassenen in zijn omgeving duidelijk maken dat hij hen absoluut niet nodig heeft, dat ze waardeloos zijn en hem nooit kunnen begrijpen. Tegelijkertijd zal deze adolescent die lijdt, extreem gevoelig zijn voor de aandacht die de volwassenen hem schenken, hij vindt wel een manier om hulpsignalen uit te zenden.

Hoe meer een adolescent zich afzondert, hoe meer hij verwacht dat men hem komt zoeken in zijn "zeepbel" (ook al weigert hij op brutale wijze de aandacht en het luisterend oor van de ouder. Deze laatste moet volhouden en blijven herhalen dat hij bereid is tot praten!). Bij sommige adolescenten gaat er aan de suïcidepoging een lange periode van piekeren vooraf. Ondertussen raakt de jongere steeds meer geïsoleerd en zendt hij verschillende tekens van wanhoop uit.
Bij anderen vindt de depressie of de zelfmoordpoging plaats in een ogenschijnlijk sereen klimaat, waardoor plots alle tot dan toe gemaskeerde moeilijkheden naar boven komen.
Maar als men goed naar hem luistert, doorspekt de adolescent zijn gesprekken soms met kleine zinnetjes die men ernstig moet nemen en moet beschouwen als directe of indirecte hulpkreten: "Ik heb niet gevraagd om te leven", "Het leven is de moeite niet waard", "Jullie zijn beter af zonder mij", "Ik kan er beter een eind aan maken", "Omdat het toch altijd mijn fout is..., kan ik maar beter verdwijnen"...

De depressie bij de adolescent is vaak "gemaskeerd", d.w.z. geuit door "equivalenten" van de depressie, indirecte signalen die niet altijd lijken op een depressie. Soms geeft het gedrag van de gedeprimeerde jongere ook de omgekeerde indruk. Hij is onrustig en agressief, hij gaat op alle mogelijke uren uit en neemt risico's tijdens uitbundige activiteiten. Soms toont hij ook eerder gevoelens van verveling, misprijzen en afwijzing van de buitenwereld, in plaats van zijn echte gevoelens van droefheid of depressie te uiten.

De depressie bij de adolescent uit zich dus soms minder als een klinische depressie, dan wel via
• gevaarlijk gedrag,
• lichamelijke klachten,
• slechte schoolresultaten,
• gevoelens van zwaarmoedigheid en verveling,
• weglopen,
• gedrags- of eetstoornissen.

De depressie van de adolescent neemt dus vaak een gemaskeerde vorm aan. Als deze depressie niet op tijd wordt erkend, loopt men het gevaar dat ze onverwachts aan het licht komt door een suïcidepoging.

Als een adolescent over zijn depressieve gevoelens kan praten, beschermt dit hem in zekere mate tegen de eigenlijke suïcidepoging. Als hij erover praat, geeft hij namelijk reeds aan dat hij zijn depressie verwerkt. Maar wanneer hij zo'n depressief gevoel ontkent en het vervangt door een symptoom of een gedragsstoornis, stijgt de kans op zelfdoding omdat hij zijn depressie niet kan uitwerken. Wanneer de adolescent zijn depressieve en/of suïcidale gevoelens uit, moet zijn omgeving er natuurlijk naar luisteren en er op een gepaste manier op reageren.