Waarom Onderwijs?

Ongeveer 150 mensen kwamen bijeen op 14e november jl. op een congres met de intrigerende titel Waarom Onderwijs? Nu zou het eens niet gaan om hervormingen of vernieuwingen, maar om het stellen van fundamentele vragen. Het onderwijs gaat immers uit van bepaalde premissen, op dit congres kijken we radicaal welke deze zijn, hoe ze werken en of we dat wel willen.

Het congres was georganiseerd door De Kampagne, een school voor ‘persoonlijk ondernemerschap’ en ondersteund door een aantal niet de eerste de beste organisaties: de Baak, een aantal organisatieadviesbureaus.

Veel van de aanwezigen die ik op het congres sprak waren betrokken bij het oprichten van nieuwe scholen waar de vrijheid om te leren van het kind centraal zou staan. Een aantal mensen gaven hun kinderen huisonderwijs en aantal had kinderen die in het gewone onderwijs niet floreerden.

De grote lijn bij alle sprekers op dit congres was dat in het onderwijs te veel nadruk ligt op het aanpassen van kinderen aan de maatschappelijke (vooral de economische) eisen, de overheid heeft veel te veel te zeggen. Het unieke individu met zijn aangeboren nieuwsgierigheid wordt in ons huidige schoolsysteem teveel omgevormd tot een lid van de te voorspellen massa.

Allen spreken vanuit een behoefte aan meer vrijheid en natuurlijkheid en met een groot vertrouwen dat leren vanzelf plaatsvindt:’leven is leren’

Hieronder een paar impressies van de sprekers, enkele bijdragen staan intussen op de website.

Volgens de Belgische publicist Jos Verhulst zijn de premissen waar ons onderwijs van uitgaat en hoe leren nu eigenlijk gaat zeer discutabel, bv het indelen in kalenderleeftijd, het uitsluitend kinderen van bepaalde leeftijden bij elkaar zetten, het wisselen van lessen iedere 50 minuten, het doen alsof leren een lineair proces is, etc. Zelf heeft hij zijn vier kinderen huisonderwijs gegeven. Tot mijn verrassing stelt hij en ook anderen die dat doen, dat het veel effectiever is dan leren op school. Het gaat beter en wel 5 tot 10 keer sneller!

De filosoof Bram Moerland vindt dat op scholen leerlingen door een pijpleiding worden geperst. Deze formulering werd opgepakt door deelnemers aan het congres en vervolgens gebruikt om het traditionele schoolsysteem te karakteriseren. Zijn verhaal was een pleidooi voor de ontwikkeling van het eigene van ieder individu. Het ontplooien van de eigen talenten is volgens hem ook een bijdrage aan de sociale ordening, analoog aan hoe in een biologische biotoop de verscheidenheid van soorten de stabiliteit bevordert.

De jurist Vincent Loosjes is een groot voorstander van vrijheid van onderwijs, hij besprak de ruimte die er is in de wetgeving. Een opmerking wil ik u niet onthouden: geen toestemming gaan vragen voor vernieuwende initiatieven, gewoon doen.

Jaap Peters ( organisatieadviseur) heeft een boek geschreven: De Intensieve Menshouderij. Ook hij benadrukte de aanpassing die vooropstaat in het onderwijs en in veel werksituaties. Hij gaf vele voorbeelden van hoe de economische overwegingen in deze tijd bij beslissingen de doorslag geven,‘je moet toch reëel zijn…’ Van de werkomgeving in Amerika, (hoe het daar is, komt bij ons een aantal jaren later) schetste hij geen prettig beeld, het zijn allen filiaalhouders. Als voorbeeld besprak hij een personeelsadvertentie in de Taco Bell. Sollicitanten werden opgeroepen ‘to apply their energy’. Inderdaad, als radertjes in de machinerie hun taakje doen. Geen ruimte voor unieke individuele gaven, mensen worden murw gemaakt en zo ontstaat de ‘zeg het maar’ houding, de ‘het zal wel’ berusting.

Tenslotte de sterspreker op het congres, de onderwijsrevolutionair John Taylor Getto, die 30 jaar onderwijs heeft gegeven en meerdere prijzen heeft gewonnen als beste leraar van New York (van de staat en de stad). Nu reist hij rond om zijn visie uit te dragen dat de school kinderen dommer maakt en dat het een gevangenisstraf is. De aangeboren nieuwsgierigheid wordt afgesneden in plaats van aangesproken, impliciet is er een standaard, nl het nut voor de economie.

Vele grote namen (bv Bill Gates) blijken drop-outs te zijn. Hij vertelt vele succesverhalen van kinderen die buiten de school om veel hebben geleerd. Voorbeelden van zijn eigen leerlingen zijn bijvoorbeeld: kinderen die op de leeftijd van 13/14 een bedrijfje hebben opgezet, een jongen die voor zichzelf is opgekomen in een rechtzaak over een onrechtvaardig incident (gewonnen), iemand die handtekeningen heeft verzameld om een langere tijd te krijgen voor een auditie, etc. Door dingen te doen in de maatschappij hebben zij geleerd waar het werkelijk om gaat: een sovereign mind, self-motivation.

Als kinderen 7 jaar zijn, is hun kindertijd voorbij, stelt Gatto, spreek ze dan aan als mensen. Hun gebrek aan ervaring wordt ruimschoots gecompenseerd door hun nieuwsgierigheid, flexibiliteit en veerkracht.

Eenmaal bevrijd van de legendes die we collectief meekrijgen over hoe het moet gaan in het leven en het onderwijs, is er veel mogelijk. Uit vreemde richtingen komt ondersteuning voor de initiatieven, die werkelijk leren opleveren. Laat er vrijheid zijn om op een bepaalde plaats en een bepaalde tijd in een ‘echte’ situatie iets te leren.

Op een vraag van een jongeman of hij nog iets aan het gewone systeem kon hebben, antwoordt Gatto: ja als iemand op een of andere manier heeft geleerd om een ‘antropologische blik’ te hebben. Als hij er van een afstandje naar kan kijken, is er veel te leren op scholen, ook hoe conditioneringen werken. Dan kan men er vrij van blijven.

Met name dit laatste sluit natuurlijk aan bij de ‘weg van Advaita’. Ook herkennen we veel bij sprekers en deelnemers een openheid van bewustzijn. Dat blijkt uit de behoefte aan meer vrijheid voor opgroeiende kinderen, meer zelfstandigheid van het individu en respect voor het unieke, het grote vertrouwen in het natuurlijke proces waarbij het leven zelf zich in opgroeiende kinderen ontplooit. Wel lag op de conferentie sterk de nadruk op de beperkende werking van de maatschappelijke structuur en de noodzaak zich daarvan te bevrijden. Het ging er dus vooral om een betere leef- en leeromgeving voor kinderen te scheppen. De innerlijke oriëntatie van het bewustzijn, waarmee vrijheid, zelfstandigheid, natuurlijkheid en vertrouwen gepaard gaan werd niet apart benoemd.

De beweging in het bewustzijn terug naar het Zelf waar we vrijheid, onafhankelijkheid en natuurlijkheid zelf zijn is iets wat te leren is door kinderen (en volwassenen). Daarmee wordt bereikt wat op het congres als ideaal naar voren kwam: zo vrij en volledig mogelijk het leven kunnen leven, zelfstandig zijn.

De realisatie van het Zelf betekent daarbij ook dat eventuele beperkende omstandigheden, of het nu scholen, werksituaties of andere gebeurtenissen zijn die vrijheid en zelfstandigheid niet meer kunnen inperken. (hoewel dat natuurlijk niet betekent dat er op het niveau van scholen en andere maatschappelijke structuren niets gedaan zou moeten worden)

Maar meer inzicht in de mechanismen van bewustzijn: de identificatie met een beperkte persoon versus de realisatie van het lege, open subject/ bewustzijn, de spanning van een ik loslaten en de ontspanning zelf zijn, de grote ruimte van bewustzijn openlaten en daarin alles laten gebeuren etc, zou een nuttige aanvulling zijn. Betere ‘leer’omstandigheden voor kinderen buiten zich en meer inzicht in de oriëntatie van het bewustzijn van binnen om hetzelfde doel te bereiken.

De bedoeling is dat er een vervolg komt op dit congres en er een soort werkgroep ontstaat, waarin de energie en ideeën gebundeld worden. Zie voor meer informatie de website: www.waaromonderwijs.nl

Patricia van Bosse